Herontdekt: 'Het pand der goden' van Johannes Helstone

Hoe raakte Het pand der goden in de vergetelheid?

Niets aan de première van Het pand der goden op 10 mei 1906 voorspelde dat deze opera én de componist ervan in de vergetelheid zouden raken. Het publiek in theater Thalia in Paramaribo was uitzinnig na de première van de eerste Surinaamse opera. De componist, Johannes Nicolaas Helstone, maakte er een Duitse versie van en ging naar Duitsland om de opera daar onder de aandacht te brengen. Wat er daarna gebeurde - is de opera in Duitsland uitgevoerd, of niet? - is nog altijd onbekend.

Decennia later dook het Duitse manuscript ineens op. Nadat Helstone was overleden, kreeg zijn achterneef, de violist John Helstone, een stapel partituren van zijn oudoom in handen gedrukt. Daar zat ook het Duitse manuscript van Het pand der goden bij, die na het overlijden van John Helstone in 2023 werd ontdekt. Er begon een plan te ontstaan om de opera weer op de planken te brengen. Op 15 februari 2024 was het zover: het werk van Johannes Helstone werd voor het eerst in bijna 120 jaar weer uitgevoerd. Lili Schutte uit het artistieke team van het Concertgebouworkest, vertelde erover bij De Ochtend.

Wie was Johannes Nicolaas Helstone?

Johannes Nicolaas Helstone werd in 1853 geboren op de plantage Berg en Dal in Suriname. Hij groeide op in slavernij. Op de plantage gaven Duitse zendelingen les, die merkten dat Helstone een bijzonder muzikaal talent had. Zo kwam hij in Duitsland terecht en kon hij studeren aan het Conservatorium van Leipzig. Vervolgens ging hij terug naar Suriname, omdat hij het muziekleven aldaar wilde opbouwen. Met de première van Het pand der goden zette hij daarin een grote stap.

Bijzonder aan de opera is dat de gezongen teksten in het Nederlands zijn. Waarschijnlijk koos Helstone hiervoor om zo dicht mogelijk bij de Surinaamse bevolking te komen, omdat Nederlands de voertaal was.

Naast componist was Helstone schrijver, pianist en organist. Hij was een belangrijke figuur in de Surinaamse geschiedenis. Helstone overleed in 1927 in Paramaribo.

Waar gaat Het pand der goden van Helstone over?

Het pand der goden is duidelijk gecomponeerd in de Europese traditie waar Helstone aan het Conservatorium van Leipzig mee te maken kreeg. Ook het verhaal is daardoor beïnvloed. Het pand der goden vertelt namelijk een mythologisch verhaal dat Helstone zelf heeft verzonnen.

Het is een drama van de mens tegenover de macht van de goden. De held Olindo ontdekt dat hij eigenlijk een oudere zus heeft, Athlolinda. Zij is na haar geboorte echter ontvoerd door de goden als straf voor haar vader. Olindo besluit haar te vinden en terug te halen. Daarvoor moet hij een gevaarlijke reis ondernemen naar de godentempel. Gaat het hem lukken?

Hoe kwam de uitvoering van Het pand der goden van Helstone tot stand?

Het begon allemaal met een doos in het huis van John Helstone. Zijn huis stond tot de nok toe vol met dozen met partituren van Surinaamse muziek, waaronder de twee originele manuscripten van Het pand der goden.

Componist, dirigent en presentator Leonard Evers werd benaderd om van deze handgeschreven manuscripten een speelklare partituur te maken, zodat de opera eindelijk weer kon worden uitgevoerd. De manuscripten bleken erg te verschillen: het oudste manuscript uit Parimaribo was voor een kleiner orkest geschreven, omdat Suriname destijds nog geen volledig symfonieorkest had. De versie die Helstone later in Leipzig schreef is wel voor een voltallig orkest, maar heeft ook allerlei aanpassingen in de muziek en de tekst. Leonard Evers heeft uiteindelijk twee jaar monnikenwerk verricht om de speelklare partituur van Het pand der goden te construeren. Hoe dat precies in z'n werk ging, vertelde hij aan Hans Haffmans in Podium.

Beluister Een goedemorgen met... Astrid Helstone

Astrid Helstone groeide op met verhalen over haar achteroudoom, de Surinaamse componist en musicus Johannes Nicolaas Helstone. Zij is oprichter van de Helstone Foundation en heeft een grote rol gespeeld in het tot stand brengen van de uitvoering van Het pand der goden. John Helstone benaderde haar om zijn archief met Surinaamse muziek te ontsluiten. Tegelijkertijd ontstond het idee om de opera te gaan uitvoeren met het Concertgebouworkest. Op 3 februari presenteerde Astrid Helstone Een goedemorgen met.