De allereerste... uitvoering van Stravinsky's Le sacre du printemps

Snelle weetjes over Le sacre du printemps

Wat gebeurde er op de première van Le sacre du printemps?

Op de avond van 29 mei 1913 was het pas geopende Théâtre du Champs-Elysées in Parijs stampvol met publiek. Het nieuwste stuk van Stravinsky stond namelijk op het punt om in première te gaan: Le sacre du printemps. De verwachtingen waren hooggespannen, want de vorige twee balletten die Stravinsky voor de legendarische Ballets Russes had geschreven, waren een groot succes.

Maar nadat het licht in de zaal was gedoofd, kreeg het publiek een compleet onverwachte ervaring voorgeschoteld. Volgens Stravinsky, die zelf bij de première aanwezig was, werd er al na de eerste maten honend gelachen. Vervolgens zwol het rumoer zodanig aan, dat de muziek bijna niet meer te horen was. Vanuit de coulissen probeerde Vaslav Nijinski de dansers wanhopig gaande te houden door hardop te tellen. En het werd nog erger, zoals dirigent Pierre Monteux later vertelde: "Alles wat voorhanden was, werd onze kant op gegooid, maar we bleven doorspelen." Zelfs de politie moest eraan te pas komen om het publiek weer tot bedaren te brengen.

Waarom was Le sacre du printemps zo spraakmakend?

Le sacre du printemps was het derde ballet over Russische volksverhalen dat Stravinsky voor de Ballets Russes schreef. Het exotische en kleurrijke beeld dat deze balletten van Rusland gaven, sloeg enorm aan bij het Parijse publiek. Maar Le sacre du printemps was allesbehalve sprookjesachtig. Het ballet gaf een prehistorisch Rusland weer, waar heidense rituelen rond de komst van de lente werden gedanst. Het belangrijkste ritueel uit Le sacre du printemps is een offer: een meisje wordt gekozen om zichzelf de dood in te dansen.

Vanwege deze setting was de stijl van de dans ook primitief. Geen sierlijke armbewegingen en gracieuze sprongen, maar hoekige houdingen met gekruiste knieën en wilde bewegingen met stampvoeten. Het leek in de verste verte niet op ballet zoals iedereen dat kende. Veel mensen vonden het zelfs barbaars - maar dat was natuurlijk precies zoals Nijinski wilde dat de dans eruitzag.

Ook Stravinsky gaf zijn muziek een primitieve stijl. Dit deed hij door ritme heel dominant te maken. De muziek bestaat bijna alleen maar uit pulsen en onvoorspelbare accenten. Zelfs de melodieën hebben een ritmisch karakter: ze zijn opgebouwd uit blokjes van twee of drie noten die steeds willekeurig achter elkaar zijn gezet. Een criticus schreef erover: "Als de heer Stravinsky écht primitief had willen zijn, had hij er goed aan gedaan om zijn ballet alleen voor drums te schrijven."

Daar kwamen ook nog eens complexe samenklanken bij, die de muziek angstaanjagend en indringend maakten. Het was allemaal heel modern; na de première noemde een criticus het werk niet Le sacre du printemps, maar Le massacre de tympan, oftewel de slachting van het trommelvlies...

Uitdaging: lukt het jou om mee te klappen met de ritmes in Le sacre du printemps?

Waarom componeerde Stravinsky Le sacre du printemps?

Dan rijst natuurlijk de vraag: hoe kwam Stravinsky op het idee om zoiets als Le sacre du printemps te componeren? Volgens Stravinsky zelf kwam de muziek als eerste in hem op en vroeg die muziek om een prehistorische setting. Maar later zei Stravinsky erover: "Ik had een vluchtig visioen... Ik zag in mijn verbeelding een plechtig heidens ritueel: wijze ouderlingen, zittend in een cirkel, kijkend naar een jong meisje dat zichzelf de dood in danst. Ze waren haar aan het offeren om de god van de lente gunstig te stemmen. Dat was het thema van Le sacre du printemps." Hoe het ook ontstond, Stravinsky deelde zijn idee met Sergej Djaghilev en hij zag er wel wat in - Le sacre du printemps was geboren.

Waarom is Stravinsky's Le sacre du printemps zo belangrijk?

Veel dramatischer had de première niet kunnen verlopen, zou je denken. Toch was niet alles aan die avond een ramp. Tijdens het tweede deel van Le sacre du printemps werd er namelijk veel aandachtiger geluisterd en gekeken. Na afloop was er applaus en waardering voor het werk en werden de makers meerdere keren teruggeroepen op het podium.

Maar: there is no such thing as bad publicity. Het verhaal over de rel heeft met de jaren zeker bijgedragen aan het succes van Le sacre du printemps. Steeds meer werd het ballet gezien als een van de meest invloedrijke stukken uit de muziekgeschiedenis. Stravinsky brak met muziek zoals we dat gewend waren. Hij gooide de regels overboord en verving ze door experimenten met ritme en samenklanken die grote componisten als Edgard Varèse, Aaron Copland en Olivier Messiaen hebben beïnvloed. Zo werd een ballet over prehistorische rituelen een symbool voor moderniteit.

Bekijk Le sacre du printemps door het Radio Filharmonisch Orkest onder leiding van Jaap van Zweden