Wat is de beste uitvoering van Poulencs Stabat Mater?

De Franse componist Francis Poulenc was nagenoeg autodidact. Op 5-jarige leeftijd kreeg hij pianolessen van zijn moeder. Tien jaar later vervolgde hij die bij de docent Ricardo Viñes, die bevriend was met Ravel en Debussy. Dankzij componist en muziekpedagoog Charles Koechlin kreeg hij toegang tot de Parijse muziekwereld.

Tot zijn eigen verbazing werd Poulenc opgenomen in de Groupe des Six, een groep beroemde en bevriende maar zeer verschillende Franse componisten. Ze stimuleerden elkaars werk en hielpen elkaar met de verspreiding van hun muziek. De groep zette zich af tegen zowel de grootse romantiek van Richard Wagner als de muziek van Claude Debussy. De andere leden van de groep waren Louis Durey, Georges Auric, Arthur Honegger, Germaine Tailleferre en Darius Milhaud.

De eerder genoemde Ricardo Viñes stimu­leerde Poulenc om te componeren. Eerst beperkte hij zich vooral tot het schrijven van miniaturen voor kleine bezettingen. Daarin koos hij bewust voor een toegankelijke stijl. Dat had alles te maken met de beëindiging van de Eerste Wereldoorlog, waardoor Duits-romantische pompeusheid (en dus ook de muziek van Wagner) in een kwaad daglicht kwam te staan. Dit sloot ook aan bij de visie van dichter en beeldend kunstenaar Jean Cocteau die in provocerend manifest had geschreven dat de nieuwe Franse muziek weg moest blijven van Wagner, maar ook van de inmiddels achterhaalde vernieuwer Claude Debussy. “Wat we nodig hebben is muziek die op de grond staat, muziek voor alledag, muziek waarin ik kan wonen als in een huis”, schreef Cocteau.

Het werk

De dood van zijn vriend en collega Pierre-Octave Ferroud bij een auto-ongeluk had een grote impact op Poulenc. Hij besloot zich te bekeren tot het katholieke geloof. “Ik was verbijsterd door de gruwelijke dood van deze levenslustige musicus”, schreef hij. De ervaring leidde tot het muziekstuk Litanies à la Vierge noire voor koor en orgel. Hieruit bleek gelijk het enorme talent dat de componist had voor het schrijven van koormuziek.

Veertien jaar later componeerde Poulenc zijn Stabat Mater voor sopraan, dubbelkoor en orkest. Ook toen was de aanleiding de dood van een vriend: de schilder Christian Bérard. De componist pakte het grondig aan en bestudeerde ter voorbereiding motetten van Lully en Charpentier. Zelf beschreef de componist het resultaat als een ‘requiem zonder wanhoop'. En dat is precies wat het is. Emoties zijn er zeker, maar sentimenteel wordt de muziek nergens.

Ook Poulenc zelf was tevreden over het werk:“Ik geloof dat ik de beste en meest authentieke kant van mezelf in mijn koormuziek heb gelegd en ik meen dat ik op dat gebied echt iets nieuws heb bijgedragen”, zei de componist aan het eind van zijn leven.

De Vergelijking

In De Vergelijking van Diskotabel werden weer drie opnames naast elkaar gezet.

De volgende opnames kwamen aan de orde:

A Carolyn Sampson, sopraan; Cappella Amsterdam, Estonian Philharmonic Chamber Choir; Estonian National Symphony Orchestra, Daniel Reus (Harmonia Mundi, 2014)
B Patricia Petitbon, sopraan; Choeur de l"Orchestre de Paris; Orchestre de Paris, Paavo Järvi (DGG, 2013)
C Marianne Croux, sopraan; Ensemble Aedes, Les Siècles, Mathieu Romano (Aparté, 2023)

Een mooie recente versie om te bekijken is die van het radio-symfonieorkest van Frankfurt en het MDR-radiokoor onder Alain Altinoglu. Sfeervol ook door de locatie: de kloosterkerk van Eberbach.

Verder luisteren

In opdracht van de Koussevitzky Foudation en het symfonieorkest van Boston, schreef Poulenc in 1959 zijn volgende werk voor koor en orkest: het Gloria. Zoals Poulenc zijn Stabat Mater schreef naar voorbeeld van Lully en Charpentier, zo was bij dit stuk Vivaldi de grote inspirator. Het stuk heeft zes delen, elk met een heel eigen karakter. Hieronder kun je een uitvoering bekijken vanuit Utrecht door het Radio Filharmonisch Orkest en Groot Omroepkoor onder leiding van Peter Dijkstra.