Podcast: Markante maestro's

Alevering 20: Karina Canellakis chef-dirigent

Het kan snel gaan. In maart 2018 treedt Karina Canellakis voor het eerst op met het Radio Filharmonisch Orkest, en anderhalf jaar later staat zij als chef-dirigent op de bok in de NTR ZaterdagMatinee. Al na één week samenwerken in 2018 weten orkest en zij het zeker: ze willen samen verder. Haar inauguratieconcert op 12 oktober 2019 maakt ook iets los bij het publiek. Zo schrijft Peter van der Lint in Trouw: “De ontlading aan het slot van Sjostakovitsj’ Tiende symfonie was enorm. Bij haar, bij de musici, bij iedereen die op deze historische zaterdagmiddag in het Concertgebouw was. De samengebalde energie die Karina Canellakis op het podium knetterend los had laten komen, kreeg ze in het kwadraat terug uit de tjokvolle zaal. Het was duidelijk: de juichende bezoekers waren op net zo’n positieve manier opgefokt en meegesleept door Canellakis’ messcherpe interpretatie als de musici van het Radio Filharmonisch Orkest.”

Net als haar (verre) voorgangers Haitink en Van Zweden is Canellakis haar carrière begonnen als violist en concertmeester. In de ontmoeting tussen Hans Haffmans en artistiek leider van de ZaterdagMatinee Kees Vlaardingerbroek komt haar manier van werken ter sprake. Heeft zij iets meegenomen van Sir Simon Rattle, die haar op het dirigentenpad zette? Of van Jaap van Zweden, bij wie zij in Dallas assistent-dirigent was? En: wat maakt dat het orkest van meet af aan zó enthousiast is over haar aanpak? Hoe tekent ‘het virus’, dat ook het culturele platlegt, haar eerste twee seizoenen als chef?

Opname: 12 oktober 2019
Radio Filharmonisch Orkest
Karina Canellakis - dirigent

Programma:

Beethoven - Ouverture Egmont
Sjostakovitsj - Tiende symfonie

Bekijk ook Karina Canellakis’ optreden van 31 oktober 2020 – met werk van Wagemans, Aroetjoenjan en Bartók.

Aflevering 19: afscheid van Bernard Haitink

Op 15 juni 2019 dirigeerde de in 1929 geboren Bernard Haitink zijn laatste Nederlandse concert in de NTR ZaterdagMatinee. Met Richard Strauss en Bruckner nam hij afscheid van zijn Concertgebouw, van het Matineepubliek en van het Radio Filharmonisch Orkest. Bij dat (toen nog jonge) orkest was hij zijn carrière als violist begonnen, en in de jaren 1957-1961 was hij hun chef-dirigent. Daarna kon hij het stokje overnemen van de plotseling overleden Eduard van Beinum bij het Concertgebouworkest, en uitnodigingen van over de hele wereld volgden: Londen, Glyndebourne, Covent Garden, Berlijn, Wenen, München, Dresden, Boston, Chicago...

Een carrière van ruim 65 jaar laat zich niet in één boek, laat staan in één podcast samenvatten. Kees Vlaardingerbroek, de artistiek leider van de Matinee, en presentator Hans Haffmans spreken over Haitinks respect voor de muziek, de oprechte nieuwsgierigheid naar welke partituur ook, het nooit zomaar de eigen wil opleggen. En zij benadrukken de breedte van Haitinks repertoire. Hij stond op de schouders van Eduard van Beinum als het op Bruckner (en Mozart) aankomt, je zou hem de erfgenaam van Willem Mengelberg kunnen noemen in zijn Mahler. Maar hij dirigeerde ook talloze premières en opvallend veel Frans repertoire op onvergelijkbaar hoog niveau. Vlaardingerbroek: “ik denk dat [dat laatste] te maken heeft met het aspect dat hij de muziek op geen enkele manier dwingt; Franse muziek vraagt om kleur, vraagt om een bepaalde vrijheid, en dat heeft hij”.

In 2012 werd Bernard Haitink beschermheer van het Radio Filharmonisch Orkest, toen dat ten onder dreigde te gaan door de draconische bezuinigingen op cultuur door kabinet-Rutte I. Juist zíjn orkest, waarmee hij, ondanks jarenlange afwezigheid, altijd een warme band had behouden. Hij nam afscheid met Bruckners Zevende symfonie, het werk waarmee in 1965 zijn Matineedebuut gemaakt had.

Opname: 19 juni 2019
Radio Filharmonisch Orkest
Bernard Haitink - dirigent
Camilla Tilling - sopraan

Programma:

Richard Strauss
Das Rosenband - uit Vier Lieder opus 36
Ich wollt ein Sträusslein binden - uit Sechs Lieder opus 68
Säusle, liebe Myrthe - uit Sechs Lieder opus 68
Die heiligen drei Könige aus Morgenland - uit Sechs Lieder opus 56
Morgen - uit Vier Lieder opus 27

Anton Bruckner - Zevende symfonie

Aflevering 18: vaste gastdirigent James Gaffigan

James Gaffigan is al sinds 2011 de vaste gastdirigent van het Radio Filharmonisch Orkest. Om meer over hem te weten te komen, gaat Hans Haffmans te rade bij Nadia Wijzenbeek, concertmeester bij het Radio Filharmonisch Orkest. Zij kent hem van dichtbij sinds 2014 – daarvoor speelde zij in de Radio Kamer Filharmonie. Hoe klein van stuk Gaffigan ook moge zijn, soms is het alsof hij dansend van de bok opstijgt, en daarbij iedereen meeneemt. Dat kan gebeuren als hij opera’s als Rusalka of Rigoletto dirigeert, maar net zo goed bij premières van voor hem minder bekende Nederlandse componisten zoals Jeths, Zuidam en Padding.

Volgens Wijzenbeek “staat hij er absoluut, maar staat hij nooit in de weg”. Hij neemt iedere partituur even serieus, is een gedreven en zelfs veeleisend man. Zijn kracht is dat hij “in zijn hoofd ongelofelijk snel is, en iedereen een stapje vóór”; zijn concentratie is volledig. Hij kan via zijn grootse techniek laten zien wat hij wil, ook in nieuwe muziek. Wijzenbeek: “je kunt niet anders dan met hem meegaan”. Maar hij is wel een ‘moderne maestro’: hij gaat opvallend persoonlijk met het orkest om, gebruikt goed zijn voelsprieten, kan af en toe zelfs bescheiden overkomen. Bij de repetities verstaat hij de kunst moeilijke passages speelbaar te maken. En het klikt, tussen het orkest hem. James Gaffigan is niet voor niets al zo lang vaste gastdirigent.

Opname: zaterdag 2 april 2016
Radio Filharmonisch Orkest
James Gaffigan - dirigent
Rick Stotijn - contrabas

Strauss - Till Eulenspiegels lustige Streiche
Padding - Reports from the Low Country, contrabasconcert (opdrachtwerk NTR ZaterdagMatinee - wereldpremière)
Moesorgski/Ravel - Schilderijen van een tentoonstelling

Aflevering 17: Markus Stenz

Na het chef-dirigentschap van Jean Fournet – de absolute meester in het francofiele repertoire – en de uitgesproken romantici Edo de Waart en Jaap van Zweden volgde bij het Radio Filharmonisch Orkest de periode-Markus Stenz (2012-2019). Concertmeester Joris van Rijn vertelt over de ‘swing’ van deze chef en vooral: over zijn altijd positieve benadering. Over de man die het vak van onder anderen Leonard Bernstein en Seiji Ozawa leerde en die het werk van de Amerikaan John Adams heel goed aanvoelt. Stenz laat het orkest meer vrijheid dan zijn voorganger Van Zweden, die natuurlijk op zíjn manier geweldige resultaten bereikt: bij Stenz is het “alsof je als puber het huis uitgaat”.

Opvallend is Stenz’ voorliefde voor complexe partituren, van Glanerts Caligula en Kurtágs Fin de Partie (niet in de Matinee) tot de opera’s van Hans Werner Henze en Jörg Widmanns immense Babylon. Hij is een “gids in het Duits-Oostenrijkse repertoire”, en net als Widmann is hij een denker, die “vier stappen vooruit denkt”, meent Van Rijn. Stenz streeft immer naar transparantie en weet in het hoofd van de componist te duiken. Zelfs oudere muziek dirigeert hij alsof de bedenker ervan nog leeft. Het Adagietto uit Mahlers Vijfde symfonie dirigeert hij bewust sneller dan de meesten van zijn collega’s, en hij laat het revolutionaire in Beethoven horen, de gelaagdheid. Na Hans Haffmans’ gesprek met Van Rijn klinkt een zeer geslaagde Matinee: met Hindemith, een nieuw werk van Willem Jeths (dan de kersverse Componist des Vaderlands), en een inderdaad ‘revolutionaire’, beweeglijke Beethoven-VII.

Voor de liefhebber: beluister ook Markus Stenz’ eerste optreden met het Radio Filharmonisch Orkest in 2002: van The Bassarids van Hans Werner Henze.

Opname: 20 december 2014
Radio Filharmonisch Orkest
Markus Stenz - dirigent
Erik Bosgraaf - blokfluit

Hindemith - Symfonie Mathis der Mahler
Jeths - Blokfluitconcert (opdrachtwerk NTR ZaterdagMatinee - wereldpremière)
Beethoven - Zevende symfonie

Aflevering 16: James MacMillan

Componist, dirigent, katholiek, Schot, socialist, VIP-member van de voetbalclub Celtic (‘Hey, Jimmy, how are ye?’, roepen zijn mede-fans) – en dat in willekeurige, want alfabetische volgorde: dat is James MacMillan. In november 2000 brengt Edo de Waart voor het eerst een werk van hem in onze serie. In januari 2009 dirigeert MacMillan zélf een Matinee, inmiddels als vaste gastdirigent van de Radio Kamer Filharmonie. En hij blijft vaste gast op onze zaterdagmiddagen. Half januari 2021 nog – helaas kan er geen publiek bij zijn – dirigeert hij de wereldpremière van zijn Christmas Oratorio. Er zijn tienduizenden radioluisteraars – krijg die maar eens in een concertzaal.

MacMilllan is een bewonderaar van Louis Andriessen, Keltische volksliedjes en oude religieuze teksten, raakt vol overtuiging volledig verknoopt met de renaissance en de muziek van nu. MacMillan lijkt (minstens) net zo breed georiënteerd als Gustav Mahler, honderd jaar eerder.

Hans Haffmans en Kees Vlaardingerbroek herinneren zich vele gelukkige Matinee-momenten met MacMillan. Ontmoetingen met een man die tegelijkertijd oprecht modern, oprecht sociaal bewogen, gelovig en nieuwsgierig is. Vlaardingerbroek hoopt dat hij nog eens een Requiem zal schrijven. Een zekere teneur van het gesprek: we hebben John Adams in Amerika, en James MacMillan in West-Europa.

Als afsluiting van deze podcast: een relatief vroeg MacMillan-werk (Sinfonietta), de Scottish ballad voor twee piano’s en orkest van Benjamin Britten (met de dan nog zeer jonge broers Jussen), en Brittens Les Illuminations, inclusief aanvulling van de hand van Colin Matthews. Soliste: Barbara Hannigan.

Opname: 20 april 2013
Radio Kamer Filharmonie
James MacMillan, dirigent
Lucas en Arthur Jussen, piano
Barbara Hannigan, sopraan

MacMillan Sinfonietta
Britten - Ballade voor twee piano’s en orkest opus 26, ‘Scottish Ballad’
Poulenc uit - Sonate voor piano vierhandig: Final (toegift)
Britten - Les illuminations opus 18
Britten/Matthews - Drie liederen voor Les illuminations

Aflevering 15: Jaap van Zweden

“Droomstart van Jaap van Zweden bij radio-orkesten”, zo kopte Dagblad Trouw in september 2005. “De radio-orkesten mogen in hun handen knijpen”, zo schreef muziekrecensent Sandra Kooke: “Na het eerste concert met Jaap van Zweden als hun chef-dirigent kan worden geconstateerd dat hij de musici weet aan te zetten tot een bijzonder hoog niveau van musiceren. (…) Het was heel bijzonder om de overgave te zien waarmee koor en orkest Van Zweden volgden.”

Op 3 september 2005 opende Jaap van Zweden het 45ste seizoen van de ZaterdagMatinee met Stanze, het laatste grote werk van Luciano Berio, en met Das Klagende Lied van de 17-jarige Gustav Mahler. Het concert werd opgedragen aan de eerste artistiek leider van de Matinee Hans Kerkhoff, die de nacht ervoor was overleden. Hans Haffmans spreekt de huidige artistiek leider Kees Vlaardingerbroek over de stormachtige carrière van Van Zweden, die tot 2011 chef zou blijven maar blijft terugkeren in de Matinee – met Wagner, Beethoven, maar ook zeer dikwijls met gloednieuwe en Nederlandse muziek. Een dirigent die het uiterste van zichzelf vergt, en datzelfde van zijn musici vraagt. Wat leerde hij van grote dirigenten als Leonard Bernstein, Bernard Haitink en Kirill Kondrashin, die hij als concertmeester van het Concertgebouworkest van zo dichtbij had meegemaakt?

Opname: 3 september 2005

Radio Filharmonisch Orkest
mannenkoor uit Groot Omroepkoor
Jaap van Zweden – dirigent
Andreas Schmidt – bariton

Berio - Stanze

Radio Filharmonisch Orkest
Groot Omroepkoor
Opernchor Leipzig
Jaap van Zweden – dirigent
Alessandra Marc – sopraan
Susanne Resmark – mezzosopraan
Arnold Bezuyen – tenor
Andreas Schmidt – bariton
Alexander Kalbitz – jongenssopraan
Georg Drexel – jongensalt

Mahler - Das klagende Lied

Aflevering 14: Peter Eötvös

De Hongaarse componist en dirigent Peter Eötvös (1944) werkte bij onder andere het Ensemble intercontemporain in Parijs, het BBC Symphony en het Budapest Festival Orchestra. Vanaf 1994 was hij tien jaar lang chef bij het Radio Kamerorkest, naast Frans Brüggen en Ton Koopman. Hans Haffmans spreekt met Elisabeth Perry, die als concertmeester van het Radio Kamerorkest, de Radio Kamer Filharmonie en het Radio Filharmonisch Orkest op het podium vaak op hooguit anderhalve meter afstand van hem zat.

Eötvös – volgens Perry een man met een uiterst warme, open persoonlijkheid – dirigeerde veel eigentijdse muziek, dikwijls ook zijn fenomenale eigen werk, maar met even veel liefde en plezier bekend repertoire – van Mozart tot Bartók. Op 25 juni 2005 bereikte hij een volstrekt doorzichtige klank in zowel de vroege Stravinsky als in Boulez – het programma, tevens in het kader van het Holland Festival, maakte deel uit van een reeks Matineeconcerten rond diens tachtigste verjaardag. Dat hun optreden, wegens bezuinigingen, voor een deel van de orkestmusici een afscheid van het Radio Filharmonisch Orkest betekende, is geen moment te horen. Wat een onvoorwaardelijke inzet!

Opname: 25 juni 2005

Radio Filharmonisch Orkest
Groot Omroepkoor
Peter Eötvös - dirigent

Barbara Hannigan - sopraan (Le visage nuptial / Les noces)
Susan Parry - mezzosopraan (Le visage nuptial / Les noces)
Vsevolod Grivnov - tenor (Les noces)
Maxim Mikhailov - bas (Les noces)
Henk van Heijnsbergen - bas (Les noces)

Stravinsky - Le chant du rossignol
Boulez - Le visage nuptial
Varèse - Ionisation
Stravinsky - Les noces

Aflevering 13: John Adams

Sinds eind jaren tachtig is componist en dirigent (en later menigmaal begeesterend meedenker over de programmering) John Adams (*1947) bijna een ‘huisvriend’ van onze concertserie. Op 6 oktober 2001 zou zijn kompaan Edo de Waart de wereldpremière van zijn Guide to Strange Places dirigeren. Omdat zich een blessure voordeed, moest De Waart op het laatste moment afzeggen. Adams, die de repetities die week had bijgewoond, nam een dag later het grootste deel van het programma over – alleen het Pianoconcert van Lou Harrison besloot hij over te laten aan de assistent-dirigent Luke Dollman. Het werd zijn debuut bij het Radio Filharmonisch Orkest.

Hans Haffmans spreekt met de toenmalige programmeur Jan Zekveld over dit uiterst spannende moment in de Matineegeschiedenis. Misschien juist door die spanning speelden de musici van het Radio Filharmonisch Orkest op de top van hun kunnen. Twee weken later zou Edo de Waart Adams’ opera The Death of Klinghoffer wél dirigeren. De opname daarvan vindt u in het Matinee-archief www.nporadio4.nl/matinee60.

Opname: 6 oktober 2001
Radio Filharmonisch Orkest
John Adams - dirigent
Joanna McGregor - piano

Feldman - Madame Press Died Last Week at Ninety
Adams - Guide to Strange Places (opdrachtwerk Matinee op de Vrije Zaterdag; wereldpremière)

Aflevering 12: Karlheinz Stockhausen

Op 9 november 2002 leverde het Groot Omroepkoor een ongekende tour de force. Na maanden van voorbereiding onder leiding van de componist zelf, deels in Hilversum, en daarna dagenlang in het Amsterdamse Concertgebouw, klonken de ENGEL-PROZESSIONEN. Karheinz Stockhausen (1928-2007) had het werk in opdracht van de Matinee voor ons koor geschreven. Voor wie het zich herinnert: met dit intrigerende deel uit de zevendaagse cyclus Licht eindigde óók de driedaagse voorstelling Aus Licht in het Holland Festival van 2019.

Hans Haffmans spreekt met toenmalig programmeur Jan Zekveld over Stockhausen in Nederland, de ongekend hoge eisen die de componist aan een uitvoering stelde, en over de toekomst van deze ‘uitvinder van klanken die er niet eerder waren’.

Meer informatie over ENGEL-PROZESSIONEN is te vinden op de site van Stockhausen: Sounds in Space

Opname: 9 november 2002
Groot Omroepkoor
James Wood - dirigent
Isolde Siebert - sopraan
Janet Collins - alt
Hubert Mayer - tenor
Andreas Fischer - bas

Stockhausen - ENGEL-PROZESSIONEN

Aflevering 11: Philippe Herreweghe

Sinds 1984 treedt de Vlaamse dirigent Philippe Herreweghe veelvuldig op in de Matinee. Een magnifieke ZaterdagMatinee, waarin bijzonder genoeg de muziek van Johann Sebastian Bach en Kurt Weill samenkwamen, vormt de aanleiding voor een gesprek tussen Hans Haffmans en de huidige artistiek leider Kees Vlaardingerbroek. Het gesprek waaiert breed uit. Herreweghes Gentse achtergrond en zijn kennis van de complexe, meerstemmige renaissancemuziek komen ter sprake, zijn oneindige aandacht voor taal en zijn kracht als initiator. Onder anderen zijn collega’s John Eliot Gardiner, Nikolaus Harnoncourt, Frans Brüggen en William Christie passeren de revue. Net als zij vond hij zijn draai óók voorbij de barok, in werk van Haydn, Beethoven, Schumann, Mendelssohn, de neoklassieke en late Stravinsky, en zelfs Mahlers Des Knaben Wunderhorn. Wat is Herreweghe voor een man, en vooral: wat typeert zijn dirigeren? Zijn het zijn handen die de zangerige klank bereiken, of is er iets anders?

Opname: 1 april 2000
Radio Kamerorkest
Collegium Vocale Gent
Philippe Herreweghe - dirigent
Lorna Anderson - sopraan
Sarah Connolly - mezzosopraan
James Taylor - tenor
David Wilson-Johnson - bas-bariton

Bach - Cantate ‘Ich hatte viel Bekümmernis’ BWV 21
Weill - Vom Tod im Wald
Bach - Cantate ‘Ich steh’ mit einem Fuss im Grabe’ BWV 156
Weill - Das Berliner Requiem

Aflevering 10: Edo de Waart

Edo de Waart (*1941) stond als chef-dirigent voor grote orkesten in de Verenigde Staten, in Sidney, Hongkong en Antwerpen, bij het Nederlands Blazers Ensemble, het Rotterdams Philharmonisch Orkest en De Nederlandse Opera. In de jaren 1988-2004 was hij chef-dirigent van het Radio Filharmonisch Orkest. “Zijn mooiste verbintenis”, noemt hij die zestien jaren nog altijd, en ook volgens toenmalig artistiek leider van de ZaterdagMatinee Jan Zekveld was het “een gouden tijd”.

Na eerdere optredens met het NBE, het Omroeporkest en het Rotterdams Philharmonisch in de Matinee was De Waarts debuut met het Radio Filharmonisch Orkest en het Groot Omroepkoor in 1982 veelzeggend: Boris Godoenov van Modest Moesorgski. Door meer dan dertig opera’s, van Schreker, Zemlinsky, de Nederlandse première van Strauss’ Die Frau ohne Schatten en Hindemith tot de eerste complete ‘Ring’ van Wagner in Nederland te dirigeren, met Russisch repertoire en de symfonieën van Mahler en Bruckner (doelbewust geconfronteerd met nieuwe composities) maakte hij het Radio Filharmonisch tot het toporkest dat het nog altijd is. En natuurlijk bracht hij veel werk van John Adams, met wie hij in de VS bevriend geraakt was.

Na het gesprek tussen Hans Haffmans en Jan Zekveld kunt u luisteren naar een typisch Matinee/De Waart/Zekveld-programma: Bruckners Zesde symfonie en een in 1998 kersvers werk dat Jan van Vlijmen speciaal voor de Matinee componeerde: Monumentum.

Opname: 12 december 1998
Radio Filharmonisch Orkest
Edo de Waart – dirigent
Lani Poulson – mezzosopraan

Van Vlijmen – Monumentum
Bruckner – Zesde symfonie

Aflevering 9: Pierre Boulez

De fenomenale componist en dirigent Pierre Boulez (1925-2016) had al in de jaren zestig veelvuldig in Amsterdam opgetreden. Hij bewonderde het eigengereide nieuwemuziekleven in Nederland. Het zal toeval geweest zijn, maar tot 7 maart 1998 had de Fransman nog nooit een ZaterdagMatinee gedirigeerd.

In deze podcast spreekt presentator Hans Haffmans de voormalig artistiek leider Jan Zekveld, die in 1984 de eerste werken van Boulez in de Matinee programmeerde. Zekveld vertelt over Boulez als erfgenaam van Claude Debussy, over Boulez’ volledig onopgesmukte manier van dirigeren, en over diens onvoorstelbare geheugen – Schönbergs Verklärte Nacht dirigeerde Boulez zelfs bij de repetities al uit het hoofd. De podcast is echter vooral een eerbetoon aan de concertprogramma’s die Boulez voor onder meer de BBC Proms en het New York Philharmonic bedacht. Van hém leerde Zekveld de kunst van het programmeren. Op het eerste gehoor ‘lastig’ nieuw repertoire presenteerden Boulez en de Matinee-makers (vóór en na hem) in zo’n context, dat je als concertbezoeker opeens verbanden leert herkennen.

Het Matineeprogramma van 7 maart 1998 is een perfect voorbeeld van programmeerkunst. Boulez’ eigen cummings ist der dichter en ...agm... van de Engelsman Harrison Birtwistle krijgen profiel doordat de dirigent deze muziek confronteert met minder bekende werken van Stravinsky en Bartók, en (driewerf) Webern. En: hoe kreeg cummings ist der dichter eigenlijk zijn titel?

Opname: 7 maart 1998
Ensemble InterContemporain
BBC Singers
Pierre Boulez dirigent

Webern - Entflieht auf leichten Kähnen opus 2
Birtwistle - ...agm...
Webern - Konzert opus 24
Webern - Fünf Stücke opus 10
Boulez - cummings ist der dichter
Stravinsky -Vier Russische boerenliederen
Bartók - Drie dorpstaferelen

Aflevering 8: Reinbert de Leeuw

Op 31 januari 1998 dirigeerde Reinbert de Leeuw (1938-2020) de duizendste Matinee op de Vrije Zaterdag. Samen met Ingrid Geerlings, solofluitist van het Radio Filharmonisch Orkest en fluitist in ‘zijn’ Schönberg Ensemble (nu ASKO|Schönberg), haalt Hans Haffmans herinneringen op aan de in februari 2020 overleden pianist, dirigent en componist.

Componisten als Goebaidoelina, Ligeti, Kurtág en Andriessen droegen hem op handen. Door zijn volledige overgave wist hij zijn publiek zomaar vijf uur geboeid te houden, als hij bijvoorbeeld Messiaens Saint-François d’Assise dirigeerde (die opname uit 2000 komt nog in het ZaterdagMatinee-archief). Uiterst succesvol was ook de wereldpremière van De Leeuws Der nächtliche Wanderer in de Matinee op 1 februari 2014. Een gesprek over De Leeuws meesterlijke orkestraties (Janáček!), maar ook over zijn onzekerheid, als het uitvoeringen van zijn eigen werk betrof.

Sinds hij in 1966 voor het eerst als pianist in de Matinee had opgetreden, keerde Reinbert de Leeuw vele malen terug. Hij was absoluut een bekende verschijning voor het Matineepubliek, toen hij in 1998 de Nederlandse première van Louis Andriessens Trilogie van de laatste dag dirigeerde. Echt nationale bekendheid kreeg hij door een zeer geslaagde uitvoering van 4’33” van John Cage in een uitzending van De Wereld Draait Door in 2010, en door zijn uitvoeringen van Bachs Matthäus-Passion, in zijn laatste jaren. Was hij ook de man om na afloop van een concert gezellig een biertje te drinken?

Opname: zaterdag 31 januari 1998
ASKO Ensemble
Schönberg Ensemble
Kinderkoor De Kickers (muziekschool Waterland)
Reinbert de Leeuw, dirigent
Tomoko Mukaiyama, piano, koto & zang
Ferco Kol, jongenssopraan

Louis Andriessen - Trilogie van de laatste dag (Nederlandse première)

Aflevering 7: Frans Brüggen

“Nooit 200% of zelfs 100% je best doen – dan verpest je het.” Frans Brüggen (1934-2014), in 1981 oprichter van het Orkest van de Achttiende Eeuw, was, behalve blokfluitist van wereldniveau, een bijzonder dirigent, ongetwijfeld van het kaliber-Haitink. In deze podcast een gesprek met Elisabeth Perry, die in 1991 als concertmeester van het Radio Kamerorkest meteen in het diepe gegooid werd toen Brüggen in datzelfde jaar 1991 artistiek leider werd van haar nieuwe werkomgeving in het Nederlandse omroepbestel. Daarna werd Perry concertmeester bij de Radio Kamer Filharmonie, en zij vervult nu die functie bij het Radio Filharmonisch Orkest. Het Radio Kamerorkest was bijzonder ensemble, waar Péter Eötvös zich over de nieuwe muziek ontfermde; daarnaast was Ton Koopman aan dit orkest verbonden. Brüggens benadering van het barokrepertoire was totaal anders dan de aanpak die zij uit haar eigen Engeland kende. Waar lag het verschil?

Hans Haffmans spreekt Perry over de ‘fluwelen flow’ van Brüggens handen, over de vrijheid binnen strenge afspraken, hoe hij off-stage contact zocht, en over de zekerheid dat bij hem de muziek altijd op de eerste plaats kwam. Over de manier waarop je de immer kleurrijke Haydn moet spelen, en over de overeenkomst tussen een goede interpretatie en het maken van een geweldige pesto: het ‘zuiderse’ temperament van Frans Brüggen, die overigens niet alleen Haydn, Mozart, Beethoven en Rameau, maar zelfs Stravinsky dirigeerde als geen ander.

Opname: 11 mei 1996
Radio Kamerorkest
Groot Omroepkoor
Frans Brüggen, dirigent
Regina Nathan, sopraan
Monica Groop, alt
Mark Padmore, tenor
Nanco de Vries, bas

Beethoven - Die Geschöpfe des Prometheus (selectie)
Haydn - Theresienmesse

Aflevering 6: Valery Gergiev

De in het Westen nog volledig onbekende Valery Gergiev dirigeerde op 31 oktober 1987 voor het eerst in de VARA-Matinee. Het was zijn Nederlandse debuut. Een ‘try-outconcert’ noemt de artistiek leider Jan Zekveld het, terugblikkend in zijn gesprek met Hans Haffmans: met een spetterende ouverture Roeslan en Ljoedimila van Glinka, Prokofjevs Derde pianoconcert en de Vijfde symfonie van Tsjaikovski. De toenmalige programmeur Hans Kerkhoff had Gergiev al geruime tijd eerder Tsjaikovski horen dirigeren in Leningrad (het huidige St. Petersburg) en wist: dit was goud.

Jan Zekveld vertelt in deze podcast over de moeizame contacten met de apparatsjiki van de Sovjetomroep en over het lastige staatsimpresariaat Goskontsert, dat liever top-dirigenten over het IJzeren Gordijn stuurde – en de assistent-dirigent van het Kirov-theater, de uit Noord-Ossetië (Kaukasus) afkomstige Gergiev hoorde daar volgens de Sovjet-instanties niet bij. Over een wereld zonder e-mail of internet, met louter telex om tot afspraken te komen. Meteen bij de eerste uitvoering in Nederland viel op hoe Gergiev zijn handen gebruikte, zijn dramatiek en verfijnde kleuring – dat alles had hij, net als bijvoorbeeld Mariss Jansons, van zijn leraar Ilja Moesin geleerd.

Gergiev bleef de Matinee trouw, ook nadat hij over de hele wereld naam maakte. Nog altijd keert hij vrijwel ieder seizoen in onze concertserie terug. Op 27 april 1991, kort voor het uiteenvallen van de Sovjet-Unie, dirigeerde hij een Matinee die hem nog altijd zeer dierbaar is, met Sjostakovitsj’ gigantische Leningrad-symfonie (de oorlogssymfonie waarvoor het Radio Filharmonisch Orkest moest worden uitgebreid met tientallen leden uit het Radio Symfonieorkest) en de aangrijpende Zes gedichten van Marina Tsvetajeva, die Sjostakovitsj kort voor zijn dood componeerde.

Wist u dat deze vóór deze Matinee-uitvoering van Sjostakovitsj’ Zevende deze symfonie pas één keer eerder in Nederland geklonken had?

Opname: 27 april 1991
Radio Filharmonisch Orkest
leden Radio Symfonieorkest
Valery Gergiev dirigent
Tamara Sinyavskaya sopraan

Sjostakovitsj – Zes gedichten van Marina Tsvetajeva
Sjostakovitsj – Zevende symfonie ‘Leningrad’

Aflevering 5: Jordi Savall

In maart 1986 staat Jordi Savall op het podium van de Kleine Zaal van het Concertgebouw. Na dat concert, zijn eerste in de Matinee, keert de Spaanse gambist en dirigent menigmaal terug in de serie, meestal in de Grote Zaal. De overtuigde kosmopoliet Savall (*1941) heeft zich in de loop van een halve eeuw omringd met musici uit verschillende culturen, zangers en instrumentalisten uit Spanje en het hele Middellandse zeegebied, van de Balkan, uit de Arabischtalige wereld en Zuid-Amerika. Daarmee verleent hij de oude muziek een ongekend brede horizon. Zijn eerste optreden in de Matinee is, zoals zo vaak, thematisch van opzet: een programma rond de barokke Spaanse schrijver/dichter Lope dé Vega. Soliste is Savalls vrouw en inspiratiebron, de sopraan Montserrat Figueras. Het is onder andere haar manier van zingen die hem leert te ‘ademen’ in de muziek: muziek is als ‘beweging’, een ‘choreografie’.

Hans Haffmans spreekt in deze podcast met Mauricio Fernández, die als Mexicaan in 1974 in Nederland belandde om klavecimbel in Amsterdam te gaan studeren. Fernández is vanaf 1983 verbonden aan de Matinee. De kersverse artistiek leider Jan Zekveld biedt hem de kans een oudemuziekserie in de Kleine Zaal te programmeren. Hij is het, die Jordi Savall voor het eerst naar de serie haalt. Fernández memoreert zijn elektriserende persoonlijkheid: “Als Savall opkomt, zou je zweren dat een schilderij van El Greco op het toneel staat, met zijn prachtige baard, hij heeft een ongelofelijk aura”. Savalls aanpak? De latere casting director van de Matinee noemt die ongeëvenaard: welke muziek Savall ook brengt, hij doet het zonder enige opsmuk. Maar hij is een koning Midas van de oude muziek: “alles wat hij aanraakt wordt goud”.

Opname: 8 maart 1986
Hespèrion XX
Montserrat Figueras, sopraan
Jordi Savall, diskantgamba en leiding
Sergi Casademunt, altgamba
Roberto Gini, tenorgamba
Paolo Pandolfo, basgamba
Bruce Dickey, cornetto
Paolo Grazzi, schalmei
Charles Toet, trombone
Lorenzo Alpert, dulciaan en slagwerk
José Miguel Moreno, vihuela en barokgitaar

Programma:
diverse componisten Zeventiende-eeuwse vocale en instrumentale muziek van het Iberisch schiereiland

Aflevering 4: Kirill Kondrashin

Jan Zekveld werd in 1983 artistiek leider van de Matinee op de Vrije Zaterdag, zoals de NTR ZaterdagMatinee (toen nog een VARA-programma) in die tijd nog heette. De twee Matinee-optredens van de Russische dirigent Kirill Kondrashin (in 1975 met het Concertgebouworkest, en in 1981 met het NDR Sinfonieorchester) kwamen dus nog niet uit zijn koker. Maar hij was er wel bij, en maakte in 1981 mee wat geen enkele programmeur ooit zal willen meemaken.

De Sovjet-Russische Kondrashin, die 1978 in Nederland politiek asiel had aangevraagd, viel op 7 maart 1981 op het allerlaatste moment in voor zijn collega Klaus Tennstedt. De dag ervoor was hij in Nederland teruggekeerd van een Amerika-tournee. Het deel na de pauze, Mahlers Eerste symfonie, nam hij over na slechts één kleine repetitie.

Diezelfde avond werd Kondrashin onwel, en overleed hij: een van de allergrootsten uit de Russische dirigeerschool. Beluister in deze podcast het aangrijpende verhaal dat Jan Zekveld, een groot bewonderaar, vertelt over dit allerlaatste optreden. Aan het slot klinkt Kondrashins wonderbaarlijk mooie uitvoering van Mahler-I.

Opname: 7 maart 1981
NDR Sinfonieorchester
Kirill Kondrashin, dirigent

Programma:
Mahler Eerste symfonie

Aflevering 3: Hans Vonk

Met muziekrecensent Hans Heg kijkt Hans Haffmans in deze podcast terug op de carrière van Hans Vonk (1942-2004), chef-dirigent van het Radio Symfonie Orkest, het Radio Filharmonisch Orkest, het Residentie Orkest, De Nederlandse Opera, de Semperoper in Dresden, de Staatkapelle Dresden, het WDR Sinfonieorchester en het Saint Louis Symphony Orchestra, plaatsvervangend chef van het Royal Philharmonic Orchestra en (vroeg in zijn loopbaan) assistent van Bernard Haitink bij het Concertgebouworkest.

Hans Vonks relatie met het Radio Filharmonisch Orkest was intens. Hij dirigeerde vele opera’s bij De Nederlandse Opera, in de jaren 1970-2002 ook menigmaal in de Matinee, en daarnaast veel symfonisch repertoire. “Voor zover een orkest van een dirigent kan houden, houdt het orkest van mij, dat geloof ik wel na al die jaren”, meende de dirigent, wie het werken met juist dit orkest – tegelijkertijd hyper-professioneel en anti-autoritair – als een handschoen paste. “Is dat vibrato, of is het gewoon vals?”, of “Zes mollen, dus bijna iedere noot is lager dan u denkt.” Weinig orkesten van faam zullen bij zulke repetitie-aanwijzingen nóg beter gaan spelen...

In deze podcast: het Matineeconcert van 12 januari 1980, met de Spaanse pianiste Alicia de Larrocha, die in 1965 en 1974 al Isaac Albéniz en Manuel de Falla speelde, maar nu in Beethovens Eerste pianoconcert soleerde.

Opname: 12 januari 1980
Radio Filharmonisch Orkest
Hans Vonk, dirigent
Alicia de Larrocha, piano

Programma:
Weber ouverture Preciosa
Beethoven Eerste pianoconcert
Escher Hymne du grand Meaulnes
Kodály Dansen uit Galánta

Aflevering 2: Ernest Bour

Dirigent Ernest Bour werd in 1913 geboren in Diedenhofen (nu: Thionville) in het noordoosten van Elzas-Lotharingen, dat toen nog Duits grondgebied was. Van zijn docenten Fritz Münch en Hermann Scherchen kreeg hij de liefde voor zowel de oudere als de allernieuwste muziek mee. Als chef-dirigent van het Südwestfunkorchester Baden-Baden leidde hij tijdens de vermaarde Donaueschinger Musiktage meer dan honderd wereldpremières. Zijn waarschijnlijk meest gehoorde opname? Atmosphères van György Ligeti, gebruikt in de soundtrack van Stanley Kubricks speelfilm 2001: A Space Odyssey (het enige complete muziekwerk dat in de film gehoord wordt).

Ernest Bour werd in september 1976 de chef-dirigent van het Radio Kamerorkest. Bach, Mozart, Haydn, Beethoven, maar vooral ook modern repertoire dirigeerde hij in de Matinee veel: Van Baaren, Berio, De Leeuw, Loevendie, Maderna, Schat en Zimmermann, en alles wat daar nog tussen zat, van Satie, Stravinsky en Schönberg tot Weill en Wyschnegradsky.

In deze podcast laat Hans Haffmans de pianist Jacob Bogaart aan het woord over de bijna-alleskunner Ernest Bour (1913-2001). Bogaart en Bour legden samen de complete pianoconcerten van Beethoven vast, maar ook Bogaart speelde veel eigentijdse en Nederlandse muziek. Hij was daarnaast jarenlang hoofd van de Divisie Muziekregistratie van de NOB. En er klinkt een typisch ‘Bour-concert’: van Sweelinck, via Mozart en Webern naar Berio.

Opname: 23 november 1968
Radio Kamerorkest
Ernest Bour
Severino Gazzeloni fluit

Programma:
Jan Pietersz. Sweelinck / Bernhard van den Sigtenhorst Meyer Chromatische fantasie
František Xaver Pokorný Pokorný Fluitconcert opus 27
Luciano Berio Serenata I voor fluit en 14 instrumenten
Earle Brown Available Forms I
Anton Webern Fünf Orchesterstücke opus 10
Wolfgang Amadeus Mozart Serenade KV. 320

Aflevering 1: Jean Fournet

In 1961 dirigeerde de Fransman Jean Fournet, dan de kersverse chef-dirigent van het Radio Filharmonisch Orkest, meteen de allereerste twee Matinees op de Vrije Zaterdag. Voor zijn benoeming tot chef had Fournet (1913-2008) overigens al zo’n veertig maal voor het Radio Filharmonisch Orkest gestaan.

Het openingsprogramma van 23 september vermeldde repertoire waarmee hij dikwijls geafficheerd stond: Ravel en Falla. Maar ook in het Nederlandse repertoire was hij goed thuis. Grote Matineesuccessen waren Fournets uitvoeringen van Berlioz’ La damnation de Faust (7 april 1962), De parelvissers van Bizet (14 december 1963; deze opname is als stream op deze site te beluisteren) en de Nederlandse première van de Turangalîla-symfonie van Olivier Messiaen (22 april 1967). Zijn laatste Matinee-concert was een programma rond Debussy en Ravel, in 1990.

In deze podcast klinkt onder andere het eerste Matinee-concert en spreekt Hans Haffmans met de violist Pieter Vel, die bijna veertig jaar in het Radio Filharmonisch Orkest speelde.

Opname: 23 september 1961
Radio Filharmonisch Orkest
Groot Omroepkoor
Jean Fournet dirigent
Eduardo del Pueyo piano

Programma:
Johan Wagenaar Ouverture Cyrano de Bergerac
Franz Liszt Eerste pianoconcert
Manuel de Falla Noches en los jardines de España
Maurice Ravel Daphnis et Chloé (suites 1 & 2)