De Schatkamer van Willem Jeths
Tussen 2014/16 was Willem Jeths Componist des Vaderland. Hij ontwikkelde een breed scala aan initiatieven om aan deze nieuwe functie inhoud te geven. Een van zijn initiatieven was de 'Schatkamer': een selectie van vergeten werken die volgens Jeths op grond van de kwaliteit en originaliteit nog steeds gehoord moeten worden. Na de tien 'portretten' en na het beëndigen van zijn functie als CDV besloot Podium (NTR) door te gaan met Jeths initiatief. Maandelijks zal de Schatkamer door hem verder worden aangevuld met een ten onrechte vergeten werken.
De Schatkamer van Willem Jeths - De Dorian Gray Suite (1979) van Hans Kox
Componist Hans Kox (1930 - 2019) was op het hoogtepunt van zijn roem toen zijn opera Dorian Gray op 30 maart 1974 in première ging. Het werk was een publiekssucces en beleefde binnen enkele jaren twee reprises, hoogst ongewoon voor een eigentijdse opera. Maar de Volkskrant en NRC schreven vernietigende recensies – en dat bleef hangen.
Herwaardering
De reputatie de opera was lange tijd een stuk bekender dan de muziek zelf, die maar weinigen hadden gehoord. Maar als een donderslag bij heldere hemel bracht het label Attacca in 2012 een cd van Dorian Gray uit. In de vier decennia sinds de roerige première bleek alles veranderd: de cd kreeg uitstekende recensies en Dorian Gray werd opeens alom gezien als een goede tot zeer goede opera.
Jeths eert zijn oude leermeester
Willem Jeths voegt de Dorian Gray suite, die Kox enkele jaren na zijn opera schreef, toe aan zijn schatkamer. Hij volgde in de jaren 80 compositieles bij Hans Kox en wil hiermee de muziek van zijn oude leermeester, die vorige maand op 88-jarige leeftijd overleed, extra onder de aandacht brengen. Luister naar Hans Haffmans in gesprek met Willem Jeths over dit bijzondere werk, en natuurlijk naar de muziek zelf.
Dorian Gray Suite (1979)
Hans Kox
Radio Kamerorkest olv. David Porcelijn
Opname: 11 december 1992, Nederlandse Muziekdagen Vredenburg Utrecht
Schatkamer van Willem Jeths, afl 21: Seufzer van Mathilde Wantenaar
Willem Jeths noemt Mathilde Wantenaar (1993) een groot en veelzijdig muzikaal talent: zij speelt cello en zingt en componeert nu al in opdracht van belangrijke orkesten, koren en concertseries en voor toonaangevende musici.
Het werk Seufzer (2017) schreef ze voor de concertserie Bach2Ways van sopraan Johannete Zomer en hoboist Bart Schneemann. 'Laat je inspireren door Bach', luidde de boodschap. Wantenaar nam Bachs aria "Seufzer, Tränen, Kummer, Not", uit de Cantate BWV.21, "Ich hatte viel Bekümmernis".
De tekst is een aaneeschakeling van nookreten: zuchten, tranen, kommmer, nood, knagen aan mijn benauwde hart, ik voel ellende en pijn.
Hans Haffmans en Willem Jeths laten horen dat je over vier minuten muziek uitvoerig, diepgaand en enthousiast kunt praten.
MUZIEK
Mathilde Wantenaar
Seufzer, for soprano and string quartet (2017)
Johannette Zomer [sopraan] & [Tulipa Consort]
Opname 22 oktober 2017 in de Waalse Kerk Amsterdam. Opname Daniel Brüggen.
De Schatkamer van Willem Jeths: Anna Cramer - Liederen
Anna Cramer (1873-1968) studeerde piano en compsitie aan het Amsterdams Conservatorium. Net als vele andere jonge Nederlandse componisten zette zij haar studie voort in Duitsland. Eerst bij Wilhelm Berger in Berlijn, en later vermoedelijk bij Max von Schillings in München.
Het Lied
Het zwaartepunt in haar kleine oeuvre ligt bij het Lied. In totaal zijn er 54 bewaard gebleven. In die liederen toont zij zich een meester; de romatisch teksten voorziet zij van een rijke en fantasievolle pianobegeleiding, waarin echo's van Richard Strauss doorklinken.
Crisis
Een crisis doet zich voor wanneer Anna Cramer niet alleen lijdt onder acute geldnood, maar ook onder verschijnselen van paranoia. Ze wordt onvrijwillig opgenomen in een psychiatrische kliniek. Korte tijd later keert ze terug naar Nederland. Componeren doet ze sindsdien niet meer. Wel maakt zij verbeten correcties op eerdere composities.
Een droevig einde
In Amsterdam leeft Anna Cramer in vrijwel volledig isolement. Uiteindelijk deponeert zij een koffer met manuscripten in een bankkluis. Wegens zelfverwaarlozing wordt ze gedwongen opgenomen in een verpleeghuis in Blaricum. Daar verblijft ze tot haar dood op 4 juni 1968.
Interview
In het gesprek tussen Hans Haffmans en Willem jeths klinken vier van haar liederen in een uitvoering van Rachel Ann Morgan [mezzosopraan] & Tan Crone [piano]. <br>
Liederen
Sechs Lieder Op.4, no.6, Waldhornklänge <br>
Fünf Gedichte, Op.4 nr.2 - Glück im Traum <br>
Fünf Gedichte, Op.4, nr.5 - Weisst du noch<br>
Fünf Gedichte Op.2.nr.2 - Flieder<br>
De Schatkamer van Willem Jeths: Henriëtte Bosmans - Concertino for piano and orchestra (1928)
Biografie
Henriëtte Hilda Bosmans (Amsterdam, 6 december 1895 –2 juli 1952) was de dochter van Henri Bosmans, solocellist bij het Concertgebouworkest, en pianiste Sara Benedicts. Haar vader overleed toen ze één jaar oud was. Haar moeder gaf haar pianoles en vanaf haar zeventiende trad ze geregeld op in het Amsterdamse Concertgebouw. Vanaf 1914 begon Henriëtte stukken voor piano te componeren en nam ze compositieles. Ze schreef vooral kamermuziek en liederen en – na orkestratielessen in 1921-22 bij Cornelis Dopper – ook orkestmuziek, veelal met een solistische rol voor de cello. Omdat ze streefde meer een eigentijdse stijl, ging ze van 1927 tot 1930 bij Willem Pijper in de leer.
Belangrijkste werken
1922-23: Poème voor cello en orkest
1928: Concertino voor piano en orkest
1934: Concertstuk voor viool en orkest
1944-45: Doodenmarsch, declamatorium met orkest op tekst van Clara Eggink
Diverse liederen.
Interview
Beluister interview van Hans Haffmans met Willem Jeths over de bijzondere kwaliteiten van dit Concertino van Henriëtte Bosmans.
Aansluitend is het complete werk te beluisteren.
De Schatkamer van Willem Jeths, afl.18: Streepjes - Guus Janssen
Biografie
Guus Janssen (1951) studeerde piano en compositie aan het Sweelinck Conservatorium te Amsterdam. Janssen heeft een dubbelcarrière, als improvisator en als componist. Voor beide disciplines ontving hij talloze prijzen.
Janssen’s composities reiken van pianomuziek en kamermuziek tot symfonisch werk en worden gespeeld door de diverse Janssen-formaties, en door gerenommerde ensembles en orkesten.
In samenwerking met Friso Haverkamp ontstonden tot nu toe de opera’s ‘Faust’s Licht’ (1988/1993), ‘Noach’ (1994), ‘HIERº’(1997/1999) en 'Blue, a Pinocchio in reverse' (2010). In 2015 componeerde hij de opera ‘Koeien operamisha’ voor het ICP Orchestra met een libretto van Cherry Duyns, muziek en tekst beiden gebaseerd op werk van Misha Mengelberg.
Prijzen:
1981: Boy Edgarprijs voor Jazz en Geïmproviseerde Muziek
1984: Matthijs Vermeulenprijs voor het kamermuziekwerk Temet
2012: Johan Wagenaar Prijs voor het gehele oeuvre
Streepjes (Tweede strijkkwartet, 1981) componeerde Janssen voor het Mondriaan Strijkkwartet.
Willem Jeths
"Geen groter contrast tussen de muziek van Guus Janssen en die van mijzelf. Toch bewonder ik hem zeer. Janssen is in zijn bondigheid en nuchterheid een oer-Hollandse componist. Streepjes is geniaal geconcipieerd, steeds voegt Janssen een nieuw element toe, en gebruikt al het materiaal optimaal, geen motief gaat verloren."
Opname:
Guus Janssen
Streepjes(1981)
MondriaanS tring Quartet
opn.1983
Geestgronden CD GG6
9’56
Luister naar het interview van Hans Haffmans met WilLem Jeths.
De Schatkamer van Willem Jeths, afl.17: Musique pour l'esprit en deuil (1941/43)
Rudolf Escher (1912-1980) studeerde vanaf 1931 aan het toenmalige Toonkunst Conservatoriumin Rotterdam. Hij studeerde er piano en compositie bij Willem Pijper. Escher debuteerde als componist in 1935 met zijn Eerste Pianosonate. Bij het bombardement van Rotterdam op 14 mei 1940 ging zijn woning en zijn jeugdwerken verloren. Met Musique pour l'esprit en deuil (Muziek voor een rouwende geest) pakte hij de draad weer op. Het werk kreeg in 1946 de Muziekprijs van de gemeente Amsterdam en in 1977 ontving Escher de Johan Wagenaar prijs voor zijn gehele oeuvre.
Rudolf Escher
Musique pour l'esprit en deuil, 1941/43
Rotterdams Philharmonisch Orkest olv. Hans Vonk
NTR opn. 19 maart 1999
De Schatkamer van Willem Jeths, afl. 16: Oidípous - Calliope Tsoupaki
Biografie
Calliope Tsoupaki (1963) is een Nederlands-Griekse componiste. Ze werd geboren in Piraeus, Griekenland, en woont en werkt al meer dan twee decennia hoofdzakelijk in Amsterdam. Van 1988 tot 1992 studeerde ze compositie bij Louis Andriessen en elektronischemuziek bij Gilius van Bergeijk aan het Koninklijk Conservatoriumin Den Haag, waar zij nu zelf compositie doceert.
Componeerstijl
Haar muziek doet tijdloos aan. Ze streeft ernaar de essentie zo eenvoudig en helder mogelijk uit te drukken en gebruikt in haar composities elementen uit oude én hedendaagse muziek en de muziek van Griekenland en het Midden Oosten. Ze combineert dat vakkundig tot een volkomen eigen muzikaal idioom.
Haarwerk wordt wereldwijd uitgevoerd door gerenommeerde ensembles/orkesten.
Bekijk interview met Calliope Tsoupaki over Oidipous (Holland Festival 2014)
Oidípous - oratorium
Na haar veelgeprezen Lucas Passie in 2008 kwam Calliope Tsoupaki in 2014 terug in het Holland Festival. Zij presenteert met schrijver Edzard Mik een semi-scenisch oratorium gebaseerd op Sophocles’ tragedie Oidípous te Kolonos. Centraal staat een uitgerekte flashback naar het moment waarop Oidípous onbewust zijn vader vermoordde. Terugdenkend aan dit even ongelukkige als noodlottige moment lost de woede om zijn ellendig verlopen leven uiteindelijk op in berusting en verlichting uit zijn lijden.
Uitvoerenden
Nederlandse Bachvereniging olv. Jos van Veldhoven
Solisten:
Marcel Beekman, tenor - Koor
Nora Fischer, sopraan - Antigone
Harry van der Kamp, bas - Oidípous
Opname NTR
Première Holland Festival 28 juni 2014 Muziekgebouw aan ’t IJ
Beluister interview terug
Hans Haffmans in gesprek met componist Willem Jeths
De Schatkamer van Willem Jeths afl. 15 La Veille van Matthijs Vermeulen
Matthijs Vermeulen (Helmond 8 februari 1888 - Laren 26 juli 1967) was bij leven al een omstreden componist. Zijn visionaire muziek sloeg niet aan bij de machtige dirigent Willem Mengelberg. Teleurgesteld vestigde Vermeulen zich in 1921 in Frankrijk, waar hij met journalistiek werk in zijn onderhoud voorzag. Zijn oeuvre omvat onder meer 7 hemelbestormende symfonieën die door hun complexiteit echter zelden worden uitgevoerd. Toch is zijn muziek eerder expressionistisch dan modernistisch. Vermeulen stierf na een slopende ziekte op 79-jarige leeftijd in het Gooise Laren.
La Veille
La Veille schreef Vermeulen in 1917 voor mezzosopraan en piano. In 1932 maakte hij een ingrijpende nieuwe versie voor mezzosopraan en orkest. De tekst is afkomstig uit het prozagedicht van François Porché – een fragment uit diens Le Poème de la Tranchée, gepubliceerd in Le Figaro van 19november 1916.
De handeling van La Veille speelt zich af in een stad, of in een stadje, of een dorp dicht bij het begin van de nacht, ergens in Frankrijk, of ergens overal. Het is oorlog, heel ver weg, misschien dichtbij, maar de dingen weten dat niet; hier hangt overal stilte en rust. Een vrouw sloot juist de luiken van een kamer waar een kind al sluimert. Zij kan de dochter zijn, de bruid, de zuster, de moeder van iemand daarginds waar het oorlog is. Een der miljoenen vrouwen als Antigone, geboren voor de liefde, niet voor de haat, die 's avonds mijmeren over hoe goed alles was en zou kunnen zijn, over al het schrikbarende dat er achter deze vredigheid verscholen ligt en om haar heen rondwaart, in gedachten die zij niet kan afschudden, die haar allengs overmeesteren en vervaard maken. Misschien zal het uur straks slaan voor iemand die haar lief is. Haar weerloos medelijden wordt bidden, zacht, luid en luider. Met alle dingen die reeds schijnen te bidden, bidt zij voor de mensen.
Opname
Utrechts Symfonie Orkest olv. Otto Ketting; Jard van Nes [mezzo-sopraan]; NOS, Opn 10 februari 1978; CD: Vermeulen Complete Composers Voice CV37
Beluister interview Hans Haffmans met Willem Jeths. Na verschillende fragmenten wordt het werk in z'n geheel afgespeeld.
Afl.14: Reinbert de Leeuw 'Der nächtliche Wanderer'
Reinbert de Leeuw leek met het grootse orkestwerk Abschied in 1974 het componeren vaarwel te zeggen, daarna componeerde hij slechts mondjesmaat.
In 2013 presenteerde De Leeuw onverwacht opnieuw een uitgebreid werk voor orkest: Der Nächtliche Wanderer, dat in 2013 in The Londense Proms in première ging. In 2014 was het in de NTR ZaterdagMatinee te horen en de reacties waren ook hier uitzinnig.
De Leeuw vond inspiratie in Hölderins gedicht: Der Nächtliche Wanderer. Een onheilspellende nacht waarin de uil op jacht gaat naar zijn prooi.
Der nächtliche Wanderer
Hu!der Kauz! wie er heult,
Wiesein Furchtgeschrei krächt.
Erwürgen- ha! du hungerst nach erwürgtem Aas,
Dunaher Würger, komme, komme.
Sieh!er lauscht, schnaubend Tod -
Ringsumschnarchet der Hauf,
Des Mordes Hauf, er hörts, er hörts, im Traume hört' ers,
Ich irre, Würger, schlafe, schlafe.
De Leeuw gebruikte naast de symfonische bezetting ook een zg. 'Fernorchester' en voegde een accordeon toe en ook klinken er opgenomen geluiden, onder meer van nachtelijk geblaf van honden en wordt het gedicht letterlijk voorgelezen.
Beluister het interview van Hans Haffmans met Willem Jeths.
En beluister HIER het complete werk
Opname:
Reinbert de Leeuw
Der Nächtliche Wanderer (2013)
Radio Filharmonisch Orkest olv. Reinbert de Leeuw
mmv. Bart Lelivelt [accordeon] & Steven Scharf [acteur] & Jan Panis sounddesign en techniek
Opname"NTR ZaterdagMatinee 1 februari 2014
De Schatkamer van Willem Jeths, afl.13: Joey Roukens 'Morphic Waves'
MORPHIC WAVES
Morphic Waves werd geschreven in opdracht van het Nederlands Philharmonisch Orkest, waar hij gedurende het seizoen 2015/16 'Composer in residence was. Roukens had het idee en stuk te schrijven dat uitsluitend bestond uit texturen opgebouwd uit repeterende noten. Een benadering die hij afzwakte omdat ook het intuïtieve voor hem evenzeer belangrijk is. Leidend werd het idee van in elkaar overvloeiende lagen van repeterende noten, die door hun dynamische beweeglijkheid het idee oproepen van een voortdurende golfbeweging. Het resultaat is een eendelige symfonie die onmiskenbaar het Roukens DNA bevat.
BIOGRAFIE
Joey Roukens (Schiedam, 28 maart 1982) is een Nederlands componist.
Roukens studeerde compositie aan het Rotterdams Conservatorium bij Klaas de Vries en psychologie aan deUniversiteit Leiden. Verder had hij pianoles bij Ton Hartsuiker.
Zijn idioom wordt gekenmerkt door een directheid en een hoge mate van eclecticisme: in veel van zijn compositiesstreeft Roukens naar een natuurlijk samengaan van elementen uit de meest diverse stijlen, genres en expressievormen. Daarbij is de componist niet wars van het gebruik van diatonische, drieklank-gebaseerde harmonieën, ee nregelmatige ritmische puls, referenties aan populaire muziek, het 'stelen' uit de muzikale erfenis van het verleden en een banale wending op zijn tijd.
Beluister het interview dat Hans Haffmans met Willem Jeths had over 'Morphic Waves'.
Beluister HIER het complete werk.
De Schatkamer van Willem Jeths, afl 12: Leo Samama ‘Clarinet Quintet’
Leo Samama geniet bekendheid als musicoloog en kenner van de Nederlandse muziek in de 20ste eeuw en als auteur van een reeks boeken over Nederlandse muziek. Maar Samama componeert al sinds zijn jeugd, veelal in opdracht.
Willem Jeths werd getroffen door het derde deel uit zijn Clarinet Quintet.
Gecomponeerd op verzoek van Internationaal Festival Joodse Muziek Kunst, ter gelegenheid van het vijftig jarige bestaan van de Staat Israël.
Het Joodse motief dat in verschillende gedaantes opduikt is ontleend aan een heilig gezang uit het Chazzanoet, een synagonaal zangboek dat Hans Bloemendal, hoofdcantor van de Portugese Synagoge van Amsterdam samenstelde. Het lied in kwestie is ‘Ki Hu L’waddô van A. Katz.
Als componist gebruikt Samama geen vaste methode of systeem. Zoals hij zelf zegt 'Het is zoals een proces van improviseren achter de piano, veel componeren in het hoofd en diep nadenken over het gewenste eindresultaat'. Hij componeert muziek die een logisch onderdeel is van wat hij zelf is of wie hij wil zijn. In een interview noemt hij dat symbolisch 'de verschillende jassen’ die hij kan aantrekken. In zijn klarinetkwintet trekt hij bijvoorbeeld een‘joodse jas’ aan.
Samama componeert veelal in opdracht in uiteenlopende genres van kamermuziek tot concerten, van liederen tot koorwerken. In juli vorig jaar publiceerde hij zijn meest recente werk, het opus 89 – Ubuntu voor (mezzo)sopraan, fluit en piano.
Onlangs werd op Etcetera een dubbel CD uitgebracht met zijn kamermuziek van de laatste 20 jaar.
Leo Samama
Clarinet Quintet (1998) – 3e deel (Molto Tranquillo EMisterioso)
Valerius Ensemble & André Kerver [klarinet]
CD: Leo Samama ‘I fear not wave nor wind!’
Etcetera KTC 1561
Beluister het interview van Hans Haffmans met Willem Jeths.
De Schatkamer van Willem Jeths, afl 11: Paul Seelig 'Javaanse' composities
Paul Johan Seelig (Dortmund, 1876 - jappenkamp 1945) was een componist, dirigent en pianist, die het grootste deel van zijn leven in Nederlands-Indië leefde. Zijn Duitse vader werkte als militair musicus in Breda. Seelig kreeg zijn opleiding als componist, pianist en cellist in Duitsland, maar verpandde zijn hart aan Nederlands-Indië, waar hij zich in 1900 verstigde. Hij stond in contact Maurice Ravel, Claude Debussy en Richard Strauss, componisten die zijn authentiek exotisme bewonderden.
De Schatkamer van Willem Jeths: Afl. 10 Mayke Nas: 'No reason to panic'
"No reason to panic ontstond als een experiment. Tijdens een changement voor het 3e pianoconcert van Prokofjevs 3e pianoconcert in 2007 werd het concertgebouw publiek zonder aankondiging vooraf verrast met dit werk van Mayke Nas. De componiste: ‘vrachtwagens piepen, wanneer ze achteruit rijden. ….Hier zakt een deel van het podium naar de catacomben waar de vleugel op wordt gezet en weer naar boven wordt getild. Het orkest slaat met steeds meer alarmgeluiden door elkaar heen op hol. Geen reden voor paniek! Strijkers –behalve contrabassen- ontbreken noodgedwongen omdat ze moesten wijken voor de (hoorbare) bezigheden van de orkestbodes. Mayke Nas: “Het is geen entertainment maar een volwaardige compositie” en “Je kunt gaan bungeejumpen, op een verre reis gaan, maar je kunt ook naar nieuwe muziek luisteren en ineens iets horen wat je nog nooit eerder hebt gehoord” aldus Nas. (tekst Onno Schoonderwoerd, CD boekje bij 'Horizon' RCOLive KCO 10003)
Aan het eind van het gesprek wordt No reason to panic in zijn geheel gespeeld.
Mayke Nas
No reason to panic (2007)
Koninklijk Concertgebouworkest olv. David Robertson
CD: Horizon 3
RCO Live KCO 10003
Opname AVRO 11 okt. 2008
Biografie:
Nas studeerde compositie in twee etappes, eerst bij Daan Manneke aan het Sweelinck Conservatorium in Amsterdam (1992 tot 1994) .In 2000 vervolgde ze haar studie compositie bij Martijn Padding en Gilius van Bergeijk aan het Koninklijk Conservatorium in Den Haag. Het merendeel van haar werken zijn gecompneerd voor ensembles, daarnaast componeerde zij een vijfftal werken voor orkest, vocale composities en electronische muziek en maakte zij installaties.
Zelf noemt zij zich een 'gelegenheidscomponiste', goed te horen in bijvoorbeeld 'No reason to Panic', dat zij in 2006 in opdracht van het Koninklijk Concergebouworkest schreef.
