Verduurzaming van concertzalen en operahuizen

Een duurzame operaproductie begint met circulaire materialen. "De materialen die wij gebruiken, maar zeker ook rekwisieten en kostuums, hebben zoveel mogelijk een vorig leven gehad," zegt Neggers. "En ze krijgen na deze productie ook weer een nieuw leven."

Verder wordt het decor modulair ontworpen. "Elementen kunnen anders worden ingezet. We proberen podiumdelen uit elkaar te halen en ze voor andere productie weer anders te arrangeren. Podiumdelen blijven in opslag en we kijken of we er in een andere productie weer iets mee kunnen."

Circulair hout

Op die manier werken is niet automatisch goedkoper voor een operagezelschap. "Het verkrijgen van circulair hout van een bouwmarkt is goedkoper, maar het verwerken ervan vereist meer manuren," zegt Neggers.

Een ander verhaal is het hergebruik van rekwisieten. "De regisseur krijgt budget om wat toe te voegen, maar wordt ook sterk gestimuleerd om te kijken wat er al ligt. We willen zo min mogelijk verspilling."

SALIX Kameropera is een crowdfunding-actie begonnen. "We zien ook het belang van financiële duurzaamheid in. Verschillende vormen van inkomsten is veel gezonder dan alleen vertrouwen op subsidies van fondsen. Investeerders krijgen updates over het project en wij krijgen daar veel positieve reacties op. Heel leuk om te merken dat het leeft."

Hans Haffmans sprak Rennik-Jan Neggers in Podium op 11 juli. Luister het fragment hieronder terug.

Klimaatbalans

Er zijn natuurlijk nog andere factoren die een rol spelen bij verduurzaming van concertzalen en operahuizen. De CO2-uitstoot bijvoorbeeld.

Eerder dit jaar maakte de Deutsche Oper Berlin bekend jaarlijks bijna 3 miljoen kilo CO2 uit te stoten. Ter vergelijking, dat is evenveel als 150 Nederlandse huishoudens in één jaar. Die hoeveelheid moet omlaag, volgens het grootste operahuis van Berlijn.

De uitstoot van concertzalen bestaat grotendeels uit energieverbruik. Maar voor deze 'klimaatbalans' is ook gekeken naar de mobiliteit van medewerkers en artiesten, afval, het wagenpark en waterverbruik. Deutsche Oper Berlin wil de duurzame route inslaan en gebruikt deze berekeningen om hun voortgang te meten.

In Nederland worden door concertzalen vaak onderzoeken gedaan naar de CO2-uitstoot. Zo rekende Muziekgebouw Eindhoven in 2021 voor het eerst de CO2-voetafdruk uit en heeft de Nationale Opera sinds 2021 een duurzaamheidscoördinator aangesteld.

Uitstoot van bezoekers

De concertzalen letten ook op de uitstoot van hun bezoekers. Het maakt bijvoorbeeld uit of de concertgangers met het openbaar vervoer of met de auto komen. Muziekgebouw Eindhoven heeft geschat dat 88.000 bomen geplant moeten worden om de CO2-uitstoot van bezoekersreizen volledig te compenseren. Op dit moment loopt een enquête om het precieze aantal te berekenen.

Deutsche Oper Berlin registreerde in ieder geval 5 miljoen kilo CO2-uitstoot door het gereis van hun publiek. Ter vergelijking, dat is hetzelfde als wat 250 Nederlandse huishoudens gemiddeld uitstoten in een jaar.

Verduurzaming

De uitstoot is dus in kaart gebracht, maar hoe breng je als concertzaal die voetafdruk omlaag?

Omschakelen naar ledverlichting bij podiumproducties, dat is het eerste duurzaamheidsplan wat Deutsche Oper Berlin presenteert. Deze overgang is bij De Nationale Opera in Amsterdam overigens al volop aan de gang. De Stopera zit op 70% ledverlichting en dat moet binnen twee jaar 100% worden.

Muziekgebouw Eindhoven heeft geleerd dat alles in kleine stapjes gaat. Elk nieuw plan gaat namelijk gepaard met allerlei bezwaren en soms is het muziekgebouw afhankelijk van externe partijen. Het gebouw wordt bijvoorbeeld beheerd door de gemeente en het maakt uit hoe artiesten en bezoekers reizen. Die keuzes proberen ze te beïnvloeden.

Bij De Nationale Opera kwamen ze tot de verrassende conclusie dat het gebruik van plastic bekers en flessen beter is dan glazen alternatieven. Glas is zoveel zwaarder dat de klimaatbelasting door het zwaardere transport enorm toeneemt.

Invloed op artistieke keuzes

De Nationale Opera rekent van elke productie de CO2-uitstoot uit, zodat het artistieke team zich bewust wordt van de impact van hun keuzes. Plastic in het decor heeft bijvoorbeeld een grotere milieu-impact.

"Bij de jongere garde makers zit duurzaamheid al in het DNA, maar bij de oudere garde is dat lang niet altijd het geval. Sommige makers voelen zich beperkt in hun keuzes, maar het kan ook een verrijking zijn. Je moet op een heel andere manier gaan nadenken over het maakproces", zegt directeur Techniek & Productie Bob Brandsen in het persbericht van De Nationale Opera.

Monitoren

Elk jaar monitoren dertig podia en theaters in Nederland de voortgang. Zij zijn aangesloten bij het project Green Stages. In dit samenwerkingsverband proberen podia en theaters kennis over verduurzaming met elkaar te delen en via een ranglijst dat proces te stimuleren. Afgelopen jaar was Muziekgebouw Eindhoven de hoogste stijger op de ranglijst.

Deze concertzalen worden dus gestaag verduurzaamd, maar ambitieuze doelen als klimaatneutraliteit liggen voorlopig niet in het verschiet. De Raad voor Cultuur, het adviesorgaan van de overheid, benoemt dat veel meer podia en zalen moeten verduurzamen.