Joey Roukens

Muziek en psychologie

Als kind droomde Joey Roukens er al van om componist te worden. Daarbij liet één genre in het bijzonder hem niet los: de symfonie. Van zijn moeder had hij namelijk een boek gekregen, De grote symfonieën, waarin allerlei verhalen stonden over componisten die symfonieën hadden geschreven. Zo las Roukens dat Mozart op z'n achtste en Schubert op z'n zestiende al een symfonie hadden gecomponeerd. Dat wilde hij ook. Toen Roukens zestien jaar was en nog op het gymnasium zat, zette hij zijn eerste stappen op het gebied van een symfonie componeren. Een paar jaar later waagde Roukens zich er nog een keer aan. Hij componeerde een symfonie die in de serie Titaantjes van LantarenVenster in Rotterdam werd uitgevoerd door het Nederlands Philharmonisch Orkest. Roukens was nog maar negentien jaar oud.

Veelbelovende ontwikkelingen, maar toch zat Roukens nog niet op het conservatorium. Hij studeerde psychologie aan de Universiteit Leiden en voltooide die studie ook. Altijd is hij verbanden blijven zien tussen muziek en psychologie. "Muziek is psychologie", vertelde Roukens in het NPO Radio 1-programma Kunststof. "Het is opgebouwd uit auditieve stimuli die eigenlijk pas muziek worden als ze de luisteraar bereiken. De luisteraar interpreteert die auditieve stimuli tot iets wat betekenis heeft - dat is psychologie."

Uiteindelijk deed Roukens met zijn symfonie toelating tot het Rotterdams Conservatorium en werd aangenomen. Daar studeerde hij compositie bij Klaas de Vries. Daarnaast studeerde hij piano bij Ton Hartsuiker. In die tijd componeerden Roukens' medestudenten vooral in de stijl van modernistische componisten zoals Iannis Xenakis en Helmut Lachenmann, maar Roukens dacht in een andere richting. Hij vond het vooral interessant om allerlei stijlen te combineren en zich eigen te maken. "Ik probeer de hele muziekgeschiedenis te omarmen", aldus Roukens, "van de vroegste gregoriaanse muziek tot de nieuwste technomuziek en alles daar tussenin. Ik kijk gewoon: wat kan ik uit die enorme muziekgeschiedenis pakken en mengen? Zo vertel ik er uiteindelijk mijn verhaal mee."

Van symfonie tot requiem

Op 15 oktober 2022 ging de Eerste symfonie van Joey Roukens in première in TivoliVredenburg in Utrecht. Dit is niet de ongenummerde symfonie die hij als 19-jarige componeerde, maar zijn recent gecomponeerde en officiële eerste symfonie. Het stuk is kenmerkend voor de diverse stijl van Roukens: hij gaf het de bijnaam De Caleidoscopische. "Ik zie het als een caleidoscoop van alles wat mij als componist de laatste jaren heeft beziggehouden", licht hij toe. Tijdens de première ervaarde Roukens een gevoel van tevredenheid over dit werk. De recensies van de première waren ook niet mis: het regende sterren in de landelijke kranten.

In zijn muziek werkt Roukens graag met simpele materialen uit zowel traditionele klassieke muziek als popcultuur. Zo is ritme een opvallend onderdeel van zijn stijl, iets wat in popmuziek essentieel is. "We leven in een tijd die totaal gedomineerd wordt door popcultuur en popmuziek. En ik denk dat het als componist van klassieke muziek dus ook zinvol is om daar op de een of andere manier iets mee te doen."

Beluister de Eerste symfonie van Joey Roukens

Ongeveer in dezelfde tijd als dat Roukens aan zijn symfonie werkte, kreeg hij de opdracht om een requiem te componeren voor November Music, een festival in Den Bosch voor moderne muziek. Ook dit genre boeit Roukens. "Het was een muzikaal verlangen van mij om een requiem te schrijven, omdat ik ongelofelijk van het genre requiem hou. Het idee van een requiem is het bieden van troost; het wordt opgedragen aan overledenen en het past bij herdenken. Ik denk dat dat bij veel componisten iets naar boven brengt, een bepaalde intense expressie en diepere laag, want iedereen krijgt vroeg of laat met de dood te maken." Roukens wilde dat zijn Requiem een stuk zou worden voor welke overledene dan ook, niet een specifiek iemand of bepaalde groep. In de traditionele Latijnse tekst schrapte hij een aantal passages om het iets minder religieus te maken en voegde er Engelse gedichten aan toe. Zo haalde hij het requiem meer naar deze tijd, zodat ieder persoon, religieus of niet, er betekenis aan zou kunnen ontlenen.

Voor de bekende pianobroers Lucas en Arthur Jussen componeerde Roukens In Unison, een concert voor twee piano's en orkest. Roukens raakte geïnspireerd voor dit stuk toen hij naar albums van de Jussens luisterde. Het viel hem op hoe ze eigenlijk niet als twee losstaande solisten klinken, maar als één superpianist op één superpiano. Zo kwam Roukens tot de titel In Unison. In het eerste deel kom je meteen al Roukens' eclectische stijl tegen: het heet Neon Toccata, naar de traditionele muziekvorm toccata en de schreeuwerige en felle neonkleuren van vandaag de dag. Het tweede deel, What If, is een stuk lyrischer, dromeriger en etherischer. Het slotdeel, Dark Ride, is een duistere, gekke rit met razendsnelle noten en groteske uitbarstingen. Ook in dit werk van Roukens blijft opzwepend ritme een rode draad.

Kijk: Lucas en Arthur Jussen spelen In Unison van Joey Roukens

Muzikale scènes maken met bouwstenen

Het componeerproces beschrijft Roukens als noeste arbeid. "Voor mij is het altijd moeilijk om met een stuk te beginnen", vertelt hij bij Kunststof. "Ik zie die lege notenbalken voor me en dat kan soms heel intimiderend voor mij zijn. Maar je moet toch gewoon beginnen. Ik stel het begin vaak zo veel mogelijk uit, dan ga ik buiten lopen of veel piano spelen - maar daar krijg ik dan wel weer inspiratie van. Dan begint het met mijn vingers als een soort voelsprieten over de pianotoetsen te laten gaan. Al improviserend vind ik kleine ideetjes; melodietjes, akkoordjes of ritmes. Op een gegeven moment heb je een aantal bouwstenen die samen een groter geheel kunnen vormen. Die werk ik uit totdat er, wat ik noem, muzikale scènes ontstaan. Dan vergelijk ik het met filmmaken: nu weet ik ongeveer welk verhaal ik wil vertellen, dus is het een kwestie van al dat materiaal 'monteren' tot je als het ware een goed scenario hebt. Ik wil uiteindelijk wel een verhaal vertellen, maar wel een abstract verhaal gebaseerd op klanken."

Muziek en stilte

Maar naast al het muzikale materiaal dat tijdens het improviseren ontstaat, is er volgens Roukens nog één belangrijke bouwsteen van muziek: stilte. "Ik denk dat we steeds minder in staat zijn om stilte echt goed te waarderen. Er kan bijvoorbeeld een serene stilte zijn aan de gracht, en dan zie ik jongeren daar zitten met hun boxjes met keiharde muziek. Dan denk ik: waarom moet je die stilte verstoren? Het is net alsof we in deze tijd bang zijn geworden voor stilte. Sowieso bang voor een gebrek aan prikkels; we willen voortdurend prikkels. En dat is eigenlijk heel jammer."

Bronnen: Kunststof (NPO Radio 1), AVROTROS Klassiek, Donemus