Wagner

Chef-dirigent Daniele Gatti en sopraan Eva-Maria Westbroek delen een liefde voor Wagner. Tijdens dit concert klinken delen uit de vier opera’s die samen Richard Wagners baanbrekende cyclus Der Ring des Nibelungen vormen. Eva-Maria Westbroek, dit seizoen artist in residence bij het Concertgebouworkest, zingtBrünnhildes Schlussgesang het spectaculaire slot vanGötterdämmerung en daarmee de gehele Ring. Alles gaat in vlammen op, Brünnhilde rijdt met haar paard het vuur in. ‘Brünnhilde heb ik nooit gezongen en ik denk niet dat het er ooit van zal komen’, aldus Westbroek, ‘maar die slotscène is zó geweldig’.

Beethoven

Voor de pauze klinkt Beethovens Tweede symfonie, het werk dat in 1802 door een Weense criticus omschreven werd als ‘de langzame doodsstrijd van een gewonde draak’. Toch is het één van de meest speelse en energieke symfonieën die Beethoven componeerde.

Lahav Shani
Vlak voor zijn eerste seizoen als chef-dirigent van het Rotterdams Philharmonisch Orkest debuteert de jonge Israëlische dirigent Lahav Shani op bijzondere wijze bij het Concertgebouworkest: met een concert waarin hij niet alleen dirigeert, maar ook piano speelt. En waarin hij onverwachte verbanden vindt tussen Bach, laatromantiek en hedendaagse muziek.

Bach, Schönberg en Penderecki
Een van Bachs meest geliefde klavierconcerten is het Concerto in d, een transcriptie van een vroeg vioolconcert dat verloren is geraakt. Het ‘klavier’ was in Bachs tijd een klavecimbel, maar sinds de negentiende eeuw zijn uitvoeringen met piano heel gebruikelijk. Bach was van grote invloed op Arnold Schönberg. Zijn symfonische gedicht Pelleas und Melisande stamt uit de tijd dat hij nog tonale, laatromantische muziek schreef. Maar voor het Weense publiek in 1905 was het een brug te ver: men vond dat de componist diende te worden opgesloten in een psychiatrisch ziekenhuis. De neoromantische stijl van de Poolse componist (en voormalig avant-gardist) Krysztof Penderecki is verwant aan die van de vroege Schönberg. Zijn grootse Pools requiem was sinds de jaren zeventig een werk in uitvoering, tot de Chaconne in 2005 als laatste deel werd toegevoegd.

Bernard Haitink
Bernard Haitink, het Concertgebouworkest en Gustav Mahler vormen een drie-eenheid waarvan het aureool nooit verbleekt. Eredirigent Haitink, die ooit als chef-dirigent het orkest naar wereldniveau tilde, wordt onder meer geprezen om zijn vermogen als geen ander lange dramatische spanningsbogen te realiseren. En precies dat komt in de emotioneel geladen ‘vertellingen’ van Mahler van pas.

Mahlers Negende symfonie
Mahlers Negende symfonie leidde hij in de afgelopen halve eeuw verscheidene keren bij het Concertgebouworkest, met grote tussenpozen. Ditmaal is er nog meer te verwachten dan bij eerdere gelegenheden. Want juist deze symfonie – de laatste die Mahler voltooide – gedijt bij de ervaren hand van een gerijpt dirigent: in deze grandioze, tragische muziek blikt de componist terug op zijn leven.

Met Yannick Nézet-Séguin voor de laatste keer als chef-dirigent en met prima donna assoluta Joyce DiDonato als soliste viert het orkest haar honderdste verjaardag in een feestconcert. Vanuit de intimiteit van Händel en Mozart bouwt het programma op tot het dak eraf gaat met de verpletterende grandeur van Respighi’s Pini di Roma.

Nadat Sjostakovitsj zijn opera Lady Macbeth uit het district Mtsensk had geschreven en het al een paar maanden met succes werd uitgevoerd, verscheen er opeens een stuk in de partijkrant van Stalin dat de opera verschrikkelijk afkraakte (chaos). De geplande uitvoeringen werden uit het programma geschrapt en Sjostakovitsj werd als landverrader in de ban gedaan.

Als antwoord op deze gang van zaken componeerde hij zijn 5e symfonie. Het kreeg als ondertitel mee: "Het antwoord van een Sovjetkunstenaar op terechte kritiek". De Sovjet-leiders waren verbaasd. Dit was precies de muziek die ze wilden horen. Sjostakovitsj werd weer gerehabiliteerd. Sjostakovitsj had de symfonie echter niet voor Stalin maar voor het Russische volk geschreven. In de symfonie zitten dissonanten en schrille thema's die eerst rustig en ordelijk zijn maar steeds onrustiger worden en in wanorde uitbreken.

Stalin was blij met deze symfonie. Dit komt doordat er duidelijk herkenbare melodielijnen zijn, die ook zijn volk kon volgen. Stalin wilde (toen) muziek horen die terug te voeren was op het tijdperk van de grote Russische componisten. Stalin en vooral zijn muzikale medestanders begrepen de ironie niet die in het stuk is verwerkt; Sjostakovitsj ging ervan uit, dat het Russische volk het wel zou begrijpen. Dat die laatste veronderstelling wellicht juist was, bleek uit het feit, dat het één van de populairste en meest opgenomen symfonieën is van deze componist.