De nacht valt over Opium op 4 en het Vondelpark. Er brandt nog één lampje in Vondel CS. Daar zit een schrijver voor te lezen uit eigen werk. Vanavond hoort u:

Haro Kraak uit Lekhoofd

Haro Kraak (1986) is verslaggever en tv-recensent van de Volkskrant. Hij publiceerde korte verhalen in Revisor en De Optimist. In september verscheen zijn debuutroman Lekhoofd, over een jongen die geluiden kan proeven en letters en cijfers in kleuren.

Eind december reisde ik af naar Užupis, het stadsdeel van Vilnius dat zich in 1997 onafhankelijk verklaarde. Van oorsprong was Užupis de Joodse wijk van Vilnius, maar na de verschrikkingen van de Holocaust keerde maar een fractie van de oorspronkelijke inwoners terug. De leegstaande huizen werden al gauw het onderkomen van criminelen en zwervers,een broeiplaats voor illegale gokhallen en bordelen. In de Sovjettijd werd er niet naar de wijk omgekeken, als je niet neergestoken of beroofd wilde worden dan ging je er simpelweg niet naar toe.

Anno 2016 is Užupis een van de duurste wijken in Vilnius. Er worden aan de lopende band nieuwe appartementencomplexen gebouwd, designers en kunstenaars hebben er hun atelier, op iedere straathoek vind je een galerie. Een bewonderenswaardige omkering in twintig jaar tijd. En die omkering heeft gek genoeg alles te maken met de Amerikaanse rocklegende Frank Zappa en de onafhankelijkheid van  Užupis. 

In de jaren negentig was er in Litouwen sprake van een wildgroei van 'lege' voetstukken. Na de val van de Sovjet-Unie in 1990 werden alle standbeelden die iets met de Sovjettijd te maken hadden neergehaald, alleen de voetstukken bleven over. Ambtenaar Saulius Paukstys richtte vanuit persoonlijke interesse een Frank Zappa fanclub op en pleitte ervoor een standbeeld van de rocksterop een van de lege voetstukken te plaatsen. 'We were desperate to find a symbol that would mark the end of communism, but at the same time express that it wasn't always doom and gloom,' zegt hij in 2000 tegen een journalist van The Guardian. 

De fanclub groeide snel, vooral lokale kunstenaars en intellectuelen sloten zich aan en toen dezelfde groep mensen zich besloot drukte maken over het verval en de verwaarlozing van Užupis werd Zappa als vanzelfsprekend hun beschermheilige. Het toppunt van hun protest was het uitroepen van de republiek Užupis, met eigen vlaggen (voor ieder seizoen eentje), een eigen feestdag (1 april) en een eigen nogal cryptische grondwet (zie bijvoorbeeld artikel 15: Everyone has the right to be in doubt, but this is not an obligation, of artikel 21: Everyone has the right to appreciate their unimportance).

'We're trying to energise a community by asserting our independence,' zegt oud-president Roman Lileikis, 'It's very different from the independence gained in '91, but we're trying to foster the same spirit so that people can make things happen for themselves. That's a trait they lost through 70 years of oppression.'

De nacht valt over Opium op 4 en het Vondelpark. Er brandt nog één lampje in Vondel CS. Daar zit een schrijver voor te lezen. Vanavond: 

Lidewijde Paris leest Lijmen van Willem Elsschot

Lidewijde Paris werkte 25 jaar in het boekenvak als redacteur en uitgever. Ze was copywriter, boekverkoper, etaleur, interviewer, gastprofessor in Hamburg, journalist en docent schrijven en lezen. April 2016 startte ze met De Lees!ambassade die het literaire lezen op een toegankelijke en sprankelende manier wil bevorderen. In september 2016 verscheen haar boek Hoe lees ik? dat dit initiatief kracht bij zet. Ze reist door het land met lezingen, workshops, interactieve lessen en werkt aan een vervolg op Hoe lees ik?.

Panorama

Er poseren de hele dag mensen onder mijn raam. Ze wijken van het asfalt af, zetten drie middelgrote passen op het zand en draaien zich om naar de camera. Stelletjes met matchende wintermutsen op, kinderen met hun step nog in de hand, hardlopers, een groep jongens in oversizede Parka’s, een moeder met een ouderwetse kinderwagen, een man en een vrouw die onhandig door hun knieën buigen alsof het maar een heel klein fotootje wordt. Ze gaan allemaal op dezelfde plaats staan, precies daar waar de vijver een kromming maakt, het water zich naar buiten duwt. Ze poseren, lachen naar de voorbijganger die ze vroegen de foto te maken, bewegen heen en weer met hun selfiestick. Achter hen reflecteert het wateroppervlak de takken van een oude, imposante boom. Als je tussen je wimpers doorkijkt lijkt het alsof de reflectie de boom wortels geeft.

Deze week werk ik in de Torenkamer aan een radioverhaal over Uzupis, een stadsdeel van de Litouwse hoofdstad Vilnius dat zich in 1997 onafhankelijk verklaarde. Twee weken geleden was ik in Litouwen om de zogenaamde Republiek te bezoeken. Er lag een halve meter sneeuw en het was er -10. Een van de eerste dingen die ik leerde was dat het in Litouwen vrij ongepast is de deur voor iemand open te houden. Dat is niets persoonlijks, het voorkomt simpelweg dat het binnen koud wordt.

Terwijl ik kijk naar de tientallen foto-opstellingen die onder mijn raam worden gemaakt, begin ik met het terugluisteren van de ruim twintig uur aan audio die ik in Litouwen opnam. Ik hoor mijn eigen voetstappen in de sneeuw, Litouwers die proosten in een restaurant, het geluid van een orgel dat ik opnam in de kathedraal in Vilnius en hoe langer ik luister hoe meer het voelt alsof ik in een klein tijdsvacuüm verdwenen ben, tussen het Litouwse sneeuwlandschap dat ik hoor en het typische Amsterdamse uitzicht dat ik zie, in. Het voelt alsof alleen de poserende mensen bij de vijver mij kunnen zien, want vanaf mijn plek achter het bureau in de Torenkamer lijkt het alsof ze voorbij de camera, naar mij kijken. Alsof steeds iemand anders me voor een kort moment in de gaten houdt. Alsof het een kwestie van geduld is totdat de eerste poseur na het goedkeuren van de foto het VondelCS-gebouw in zal lopen om me te vragen hoe het met de voortgang staat.

De nacht valt over Opium op 4 en het Vondelpark. Er brandt nog één lampje in Vondel CS. Daar zit een schrijver voor te lezen uit eigen werk. Vanavond hoort u:

Jeroen Nan - Synchroon

Jeroen Nan won in 2015 de schrijfwedstrijd Manuscripting. De jury koos voor zijn manuscript vanwege ‘de emoties die je als lezer tussen de regels door voelt, de knappe metaforen en originaliteit’. Het winnende verhaal maakt deel uit van zijn eerste roman, waar hij momenteel aan werkt. Eerder hield hij ruim twee jaar lang een blog bij voor Telegraaf Vrouw over vaderschap.
Website: www.jeroennan.nl