Topstukken: Mozarts Klarinetconcert

Ontroerend, troostrijk en vrolijk: het Klarinetconcert van Wolfgang Amadeus Mozart raakt je recht in het hart. Maar het is niet alleen een van Mozarts mooiste werken, het is ook het eerste klarinetconcert ooit geschreven door een groot componist. Hoe kwam Mozart op het idee om een soloconcert voor dit instrument te componeren?

Klarinetconcert met een pijpje tabak

Het Klarinetconcert is Mozarts laatste instrumentale compositie. Hij voltooide het meesterwerk in oktober 1791, twee maanden voor zijn overlijden. Tijdens het werken aan het concert schreef de componist aan zijn vrouw Constanze - die aansterkte in een kuuroord - dat hij zich tussendoor ontspande met biljart, koffie en "een heerlijk pijpje tabak".

Een nieuw instrument

Vandaag de dag is de klarinet niet meer weg te denken uit symfonie- en harmonieorkesten. Maar in de tijd van Mozart was het instrument nog nieuw. De klarinet werd pas rond 1700 uitgevonden, waarschijnlijk door Johann Christoph Denner, een beroemde bouwer van houtblaasinstrumenten. Hij ontwikkelde de chalumeau verder ontwikkelde tot de klarinet. Telemann en Vivaldi hadden al stukken voor deze voorloper van de klarinet gecomponeerd.

Met zijn Klarinetconcert gaf Mozart een grote impuls aan de populariteit van de klarinet. Zelf viel hij ook voor de prachtige klank van dit instrument. "Oh, hadden we maar klarinetten!" schreef hij aan zijn vader Leopold toen hij in het buitenland voor het eerst klarinetten had gehoord.

Anton Stadler en het Klarinetconcert

Maar het duurde niet lang voor de klarinet ook zijn intrede deed in Mozarts eigen land. In Wenen ontmoette de componist namelijk de virtuoze klarinettist Anton Stadler (1752-1812). "Ik heb nog nooit zoiets gehoord als wat jij met je instrument weet te verzinnen," schreef Mozart aan hem in 1785. "Nooit had ik gedacht dat een klarinet zo goed de menselijke stem kon imiteren zoals jij die imiteerde. Jouw instrument heeft zo'n zachte en lieflijke klank dat niemand het kan weerstaan." En zo inspireerde Anton Stadler de grote componist: Mozart componeerde zijn Klarinetconcert en droeg het aan Stadler op. Hij voerde het ook uit op de première.

Bassetklarinet

Maar Stadler speelde het niet op een gewone klarinet: hij had een bassetklarinet, waarbij een extra register in de laagte is toegevoegd. Zo zag de bassetklarinet van Stadler eruit:

Wat is precies het verschil tussen een gewone klarinet en de bassetklarinet? De eerste klarinettist van The Orchestra of the Age of Enlightenment, Antony Pay, laat het zien en horen.

Om deze video te tonen moet je toestemming geven voor social media cookies.

Verdwenen manuscript

Net als bij een van Mozarts andere grote meesterwerken, het Requiem, kleeft er mysterie aan het Klarinetconcert. Het originele manuscript is namelijk al heel lang zoek. Het lijkt erop dat Stadler het heeft verpand.

De eerste uitgave van de bladmuziek verscheen pas zo'n tien jaar na de première van het Klarinetconcert. Er wordt gezegd dat in de solopartij van die uitgave aanpassingen zijn gemaakt, zodat het niet per se op een bassetklarinet gespeeld hoefde te worden. Of die uitgave echt precies overeenkomt met het originele manuscript van Mozart, kunnen we dus pas te weten komen als het document ooit opduikt.

Meer Mozart en klarinet

Inmiddels is het Klarinetconcert wereldberoemd door met name het langzame deel, het Adagio. Dit werd onder andere gebruikt in de film Out of Africa.

Mozart voegde in zijn Symfonie nr.31, die hij in Parijs componeerde, ook twee klarinetten toe aan zijn orkest. En in zijn Klarinetkwintet is ook een prachtige rol weggelegd voor de klarinet.

Mozartweek