Vrije Geluiden
VPRO

Dana Zemtsov en de altviool

foto: Channel Classics
  1. Klassiekchevron right
  2. Dana Zemtsov en de altviool

Tijdens November Music was Vrije Geluiden aanwezig om componisten en muzikanten te interviewen. We spraken onder andere de altvioliste Dana Zemtsov, die later die avond een programma van Aart Strootman en Igor Stravinsky speelde.

Onaardse altviool

De altviool wordt door componisten vaak ingezet op momenten waar het aardse ophoudt en iets anders begint. Dana Zemtsov, prijswinnende altvioliste, denkt dat het te maken heeft met het register. 'Misschien omdat het register een beetje in het midden zit: het is geen viool, het is geen cello. Het heeft iets onaards. Het is niet alleen feel good music.' Die onaardse aspecten trekken haar: 'ik denk dat het de rol van muziek is om mensen met een andere dimensie in contact te brengen, weg van de realiteit en dichterbij dat wat ons hier beweegt.'

Maar soms wordt de diepzinnigheid misschien wat te veel, en dan zijn er gelukkig nog bewerkingen van vioolstukken om te spelen. 'Anders is het allemaal wel heel erg…' ze valt stil en bedenkt zich: 'maar ja, ik weet niet of het somber is. Ik wilde zeggen dat het een sombere boel is maar eigenlijk is het dat niet. Er is eigenlijk niet zo veel sombers aan, maar het heeft gewoon meer met stilte en een ander aspect van het leven te maken.'

Ik ben geïnteresseerd in hoe Zemtsov denkt over altvioolmuziek: wat de altviool voor haar zo buitengewoon en veelzeggend maakt, en wat voor mogelijkheden het haar biedt nieuwe muziek te ontdekken en te delen.

De altviool en de vergankelijkheid

Ik spreek Zemtsov op het November Music Festival, waar ze die avond een stuk speelt dat is geïnspireerd op Shakespeare’s Sonnetten waar de vergankelijkheid centraal staat. Zemtsov vat het samen: 'het is gewoon zo dat het leven zo is dat alles, zelfs het sterkste materiaal, gaat op een gegeven moment, het vergaat.' Hoewel dit misschien niet opwekkend lijkt, ziet Zemtsov het anders: 'het is somber als we niet willen accepteren dat het gaat gebeuren, maar als je denkt dat het misschien niet het einde is en niet het ergste wat je kan gebeuren dan is het niet zo somber.'

Nu is veel altvioolrepertoire niet bepaald lichte, vrolijke muziek. Zemtsov denkt dat de melancholie en diepzinnigheid van dit repertoire hun oorsprong hebben in het het unieke, onaardse geluid van de altviool wat passend is voor moeilijke momenten. 'Heel veel componisten hebben voor altviool geschreven als het niet goed ging. Bijvoorbeeld Bartók’s altvioolconcert: hij heeft het niet afgemaakt en het was één van zijn laatste werken. Shostakovich, zijn altvioolsonaten, Khatchatourian, Bloch.' Bartok schreef zijn onvoltooide altvioolconcert toen hij terminale leukemie had en maakte het niet af voor zijn dood, Shostakovich schreef zijn altvioolsonate een paar weken voordat hij stierf, Khatchatourian schreef voor altviool solo in de jaren voor zijn dood en ook Bloch schreef een onvoltooide altvioolsuite vlak voor hij overleed.

Om deze inhoud te tonen moet je toestemming geven voor social media cookies.

Nebulous Sorrow

Vanavond staat de vergankelijkheid ook centraal. Zemtsov speelt een nieuw stuk voor altviool en koor geschreven door Aart Strootman. Ook dit is niet feel good music, maar het stuk bood de mogelijkheid om te experimenteren met ongewone klankkleuren. Het stuk van Strootman, Nebulous Sorrow, heeft een heel andere klankkleur dan de gebruikelijke ensemblevormen. Daar moest ze wel even aan wennen. ‘De zang heeft veel meer zo’n pure kleur. Het is veel breekbaarder. Als een koor zingt, dan is er niks puurder dan dat. Je moet je klank daaraan aanpassen. Als je teveel gaat doen,' ze maakt een wild gebaar alsof ze dramatisch strijkt, 'mixt het niet meer. Het is zeker een interessant experiment.’

Repertoire

Dit is niet het eerste grensverleggende altvioolstuk dat ze speelt. Eerder dit jaar bracht Zemtsov een CD uit, Dutch Hidden Gems, een CD met minder bekende Nederlandse altvioolstukken van componisten zoals Henk Badings, Henriëtte Bosmans, Jan Koetsier en Arne Werkman. Als ik vraag hoe ze de stukken koos, veert ze op.

'Dat vind ik eigenlijk misschien het leukst. Het is vooral omdat ik zo veel geklaag hoor dat altviool geen repertoire heeft. Dat is helemaal niet waar. Er is heel veel repertoire maar er is niet veel bekend repertoire. Als je wil dat het repertoire bekend wordt, moet je het veel spelen! Dan moeten mensen er dichtbij komen en zich identificeren met een stuk – anders gebeurt dat nooit. Voor altviool is dat met een paar stukken gedaan maar met veel niet. Er zijn heel veel hele goede stukken, echt mooie muziek, waarvan niemand weet dat ze bestaan.’ Het onbekende en onontgonnen altvioolrepertoire is aan de ene kant misschien jammer, omdat mensen stukken over het hoofd zien die zeer de moeite waard zijn, maar aan de andere kant geeft het haar wel vrijheid om zelf die stukken te interpreteren. ‘Ergens vind ik het wel een leuke challenge om die stukken te vinden. Ze zijn nog niet geïnterpreteerd dus ik kan het fris zelf interpreteren, je hebt helemaal geen voorbeeld in je ogen, in je oren. Dat is wel spannend.'

Om deze inhoud te tonen moet je toestemming geven voor social media cookies.

Opgroeien met de altviool

Nu is het wel zo dat voor Zemtsov die stukken en die klankkleur toch altijd wat toegankelijker waren dan voor de gemiddelde muziekliefhebber. Haar familie is intens muzikaal, en bijna allemaal spelen ze altviool. Ze speelt dan ook in het Zemtsov Viola Quartet met haar ouders en neef, en kreeg haar eerste muzieklessen thuis, van haar grootmoeder. Voor haar was altvioolmuziek het geluid waarmee ze opgroeide, wat haar houding naar het bestaande repertoire natuurlijk beïnvloedt. ‘Ik besef wel dat stukken die mijn moedertaal zijn, voor andere mensen stukken van een andere planeet zijn.’

Het was voor Zemtsov dan ook altijd al duidelijk dat ze later de muziek in zou gaan. ‘Ik wist niet dat je ook iets anders kon gaan doen. En het leek me gewoon vanzelfsprekend, ik bewonderde mijn ouders en die hele muziekwereld enorm.' In eerste instantie had ze geen sterke voorkeur voor de viool of de altviool, maar toen ze eenmaal overstapte naar de altviool, bleek dat een sleutelmoment. ‘Ik ontmoette Michael Kugel, die mijn leraar werd. Toen werd het natuurlijk dat ik altviool zou spelen, en toen ik dat deed, ging ik meer studeren en nam ik meer zelf initiatief. Er was dus iets wat natuurlijk lag toen ik altviool ging spelen.'

De grenzen van de altviool

De altviool is voor Zemtsov zowel bekend als onbekend – het geluid waarmee ze opgroeide én een wereld vol onontdekte stukken. Haar repertoire is avontuurlijk, maar het valt wel binnen de grenzen van één genre. Aangezien we op het November Music Festival zitten, waar allerlei verschillende genres naast elkaar zitten (en ook mengen), vraag ik haar hoe zij denkt over genre-grenzen. Ze moet er even over nadenken. 'Ik denk dat het voor een uitvoerend musicus anders is dan voor een componist. Je moet als musicus specialiteiten hebben. Dus als je jazz wil spelen heb je een hele andere voorbereiding dan als je Mozart wil spelen. En iemand die jazz speelt alsof het Mozart is, is zielig, en andersom ook.'

‘Als je als klassieke musicus een beetje probeert te improviseren…' Ze kijkt bedenkelijk. 'Het is leuk om te doen, maar ik denk dat wat ik aan het publiek bied, moet zijn waarin ik gespecialiseerd ben. Ik weet dat er nu heel veel musici zijn die het anders zien, maar ik heb altijd het gevoel dat als het gaat vervagen, het een beetje grijs wordt: niet dat en niet dit, geen vlees en geen vis, een beetje in between.' Zo heeft ze een vrij duidelijk afgebakende grens: de klassieke altvioolmuziek is waar zij zich op toelegt en waar ze het meeste te bieden heeft.

Grenzen verleggen

Toch moet ze dit een beetje nuanceren. Als ze zich voldoende thuis zou voelen in een ander genre zou ze ook daarin spelen. ‘Ik sluit niet uit dat ik ooit iets met Latino-Amerikaanse muziek zou willen doen, maar dat ga ik niet zoals Mozart spelen. Dan moet je het zo vormgeven dat je echt iets te bieden hebt.' De Latino-Amerikaanse muziek trekt haar. Tot mijn zevende groeide ik op in Mexico. Mijn ouders speelden in het Mexico City Philharmonic Orchestra. Daar spelen ze elk tweede concert Mexicaanse muziek en Huapango, en muziek gebaseerd op Mariachi en Mexicaanse muziek. Daar ben ik mee opgegroeid, met Mexicaanse bolero’s en tango. Dat maakt ook deel uit van mijn wereld.'

Ster advertentie
Ster advertentie