Russische poëzie op muziek van Medtner en zijn zielsverwanten

Medtner staat momenteel centraal in de samenwerking tussen Levental en Peters; ze nemen alle liederen van de componist op. Binnenkort verschijnt de tweede van vijf cd’s gewijd aan het liederenoeuvre. “De liederen van Medtner zijn inmiddels echt een levensmissie voor Frank en mij”, vertelt Levental. “Tijdens een festival in Vlaanderen speelden we voor het eerst een lied van hem en inmiddels heeft Frank mij helemaal aangestoken met de liefde voor zijn muziek.”

Peters had van kinds af aan een fascinatie voor Rusland en sinds 1985 komt hij er met regelmaat. “Het waren in de tijd van Sovjet-Unie nog streng georganiseerde reizen waarin je vooral de glorieverhalen van de socialistische heilstaat gepresenteerd kreeg”, vertelt hij. “Uiteindelijk lukte het tijdens een van mijn reizen om contact te leggen met studenten in Kiev en via hen ben ik uiteindelijk ook op eigen houtje daar geweest.”

De schoonheid van de muziek van Medtner ontdekte hij geleidelijk. “Zijn muziek was ook daar niet erg bekend, hooguit onder pianisten. Ook ik was in eerste instantie veel meer bezig met Rachmaninov. Ik speelde zijn concerten en deed onderzoek en las veel over hem. In boeken over Rachmaninov kwam ik de naam Medtner al wel vaak tegen. En boven het Vierde pianoconcert staat dat hij het heeft opgedragen aan Medtner. Dat allemaal bij elkaar wekte mijn interesse. Zijn partituren waren niet makkelijk te vinden en als ik eens wat speelde, bleek het moeilijk om zomaar van blad te spelen. Ik liet de muziek daarom een tijd lang liggen. Pas toen ik er aan toekwam om de muziek een keer echt te spelen, ontdekte ik de mooie wereld die er achter die partituren schuilging.”

In het programma klinken liederen van Medtner gekoppeld aan liederen van andere Russische componisten. Het gaat daarbij volgens Peters niet om de vergelijking wie de betere componist is. Door de muziek van Medtner in deze context te presenteren blijkt vooral wat voor vernuftig talent hij had. Volgens Peters zit dat onder meer in de vindingrijke harmonieën, ritmes en articulatie. “Hij gebruikt articulatie bijvoorbeeld op een hele gelaagde manier waarbij hij verschillende manieren van spelen en zingen over elkaar legt: de ene lijn moet legato gespeeld worden, terwijl tegelijkertijd een andere staccato moet klinken en weer een andere legato. Hij gebruikt het heel mooi als kleurmiddel.”

Levental en Peters kozen liederen die in thematiek overeenkomen of zelfs hetzelfde gedicht als tekst gebruiken. Zo zetten Medtner en Rachmaninov allebei het gedicht De muze van Alexander Poesjkin op muziek. Levental: “Rachmaninov en Medtner waren goede vrienden. En volgens Rachmaninov was hij zelfs de grootste componist van zijn tijd.” Peters: “Dat wil natuurlijk wel wat zeggen.”

De engel is door Rimsky-Korsakov en Medtner op muziek gezet, al deed Medtner dat pas in tweede instantie. Peters: “Medtner kende het gedicht al zijn hele leven, de tekst zou je zelfs kunnen zien als zijn levensmotto. Toch schreef hij de muziek niet als lied, maar als een van zijn Acht Stimmungsbilder op.1, een pianowerk. Hij realiseerde zich pas later dat het gevoel van de tekst paste bij de muziek, waarna hij de muziek bewerkte tot Op.1 bis, het lied De engel.”

Op het gebied van compositie was Medtner eigenlijk autodidact. Alleen van Tanejev heeft hij wat les gekregen. Toevallig schreven ze allebei een lied waarin slaap het thema is. “Slapeloosheid was het eerste lied van Medtner dat Frank en ik samen hebben gespeeld”, vertelt Levental. “Zo leerde ik Medtner kennen. Het is een prachtig lied over tijd en vergankelijkheid. Daartegenover staat een lied van Tanejev waarin het mooie van de slaap en de nacht juist naar voren komt, De mensen slapen. Ook muziek van Tanejev wordt maar weinig uitgevoerd, terwijl die ook prachtig is.”

Slapeloosheid is volgens Peters een hoogtepunt uit het liederenoeuvre van Medtner. “Het eindigt met een vocalise, zang zonder woorden. Alsof dan met woorden alles gezegd is en tekst niet nog meer kan uitdrukken.”

Het programma vervolgt met nog meer zang zonder woorden. De Suite vocalise op.41, nr.2 van Medtner is een groots opgezet werk waarin Levental haar stem uitsluitend als instrument inzet. “De suite heeft geen tekst, dus dat vraagt een heel ander inlevingsvermogen. Ik moet denken als een instrumentalist. En zonder medeklinkers is het ook heel anders om verbindingen te maken.”

Het programma eindigt met de combinatie van Glinka’s Serenade, “Ik sta Inezilla”, en de Serenade op.52, nr.6 van Medtner. Levental: “Het is een feest om die muziek te zingen. Het is een van mijn favoriete gedichten, ik ken het heel erg goed. Het grappige is dat het niet over iets Russisch gaat, maar over Sevilla. Ze probeerden dat exotische te verklanken in muziek die toch heel Russisch is.”

Het concert van Ekaterina Levental en Frank Peters klinkt op donderdag 4 februari om 20:00 uur in het Avondconcert.