Epische filmmuziek: 1960-1970

Spaanse invloeden in Hollywood

Een film die misschien minder bekend is, maar in deze rubriek niet mag ontbreken is de avonturenfilm El Cid. De muziek voor deze film werd gecomponeerd door de Hongaarse Miklós Rózsa, die naar Hollywood emigreerde om zich volledig te storten op de filmindustrie. Je kent hem misschien ook wel van zijn muziek voor de film Ben Hur!

Om zich voor te bereiden op het schrijven van de partituur voor El Cid bezocht Rózsa Madrid om onderzoek te doen naar de Spaanse muziek uit de Middeleeuwen. Hij schreef hierover in zijn autobiografie: “Ik heb een maand lang intensief de muziek van die periode bestudeerd. Ik bestudeerde ook Spaanse volksliederen. Met deze twee verschillende bronnen op zak, was ik klaar om de muziek voor El Cid te componeren.”

Selma van Dijk vertelde over de El Cid Suite in De Klassieken. Luister het fragment hier terug:

Van verboden boek naar iconische film

Orkestrale muziek kan een film als geen ander groots en meeslepend maken. Dat geldt zeker voor deze iconische filmmuziek uit de jaren 60: de Oscar-winnende score van Doctor Zhivago (1965) van de hand van Maurice Jarre. Hoe een verboden boek uitgroeide tot een van de meest succesvolle films van de jaren 60, blijft een bijzonder verhaal. Het had namelijk niet veel gescheeld of deze twee werken waren nooit gemaakt. Regisseur David Lean baseerde zijn historisch drama op de roman Dokter Zjivago van de Russische schrijver Boris Pasternak (1890-1960) – en dat boek was verboden in de Sovjet-Unie. Het verhaal zou in strijd zijn met het gedachtegoed van het sociaalrealisme, onder andere omdat de hoofdpersoon zich meer bekommert om het individu dan om het volk.

Toch kon de roman in 1957 worden uitgegeven, omdat het manuscript naar Italië werd gesmokkeld. Het werd een groot succes in Europa, met de populaire verfilming Doctor Zhivago tot gevolg. Een jaar na de publicatie van het boek kreeg Pasternak de Nobelprijs voor de literatuur toegekend, maar de schrijver voelde zich zo onder druk gezet door de Sovjetautoriteiten, dat hij de prijs weigerde. Nu wordt Dokter Zjivago beschouwd als een van de belangrijkste boeken van de twintigste eeuw en is het onderdeel van het Russische schoolcurriculum.

Het verhaal van Doctor Zhivago

De Russische arts en dichter Yuri Zhivago (Omar Sharif) heeft een gelukkig huwelijk met Tonja Gromenko (Geraldine Chaplin, de dochter van Charlie Chaplin) als hij wordt opgeroepen om aan het front te werken. Daar ontmoet hij de beeldschone Lara Antipova (Julie Christie). Zo raken ze verwikkeld in een gelaagd liefdesverhaal te midden van de ontberingen van de Oktoberrevolutie van 1917 en de daaropvolgende burgeroorlog.

Russische muziek in Doctor Zhivago

Bij al die karakteristieke sneeuwlandschappen in de film zou je het niet denken, maar de opnames moesten vanwege het verbod op het boek in de Sovjet-Unie voornamelijk plaatsvinden op Spaanse bodem. De muziek van Maurice Jarre (1924-2009), een Franse componist van Russische komaf, laat er echter geen twijfel over bestaan dat dit verhaal zich in het koude Rusland afspeelt.

In Overture hoor je bijvoorbeeld het voormalig Russische volkslied, kracht bijgezet door militaristisch tromgeroffel. Ook zijn de orkestklanken regelmatig vermengd met een koor van lage mannenstemmen en muziekinstrumenten uit Russische volksmuziek, zoals de accordeon en de balalaika.

Het bekendste deel uit de score is Lara’s Theme. Het stond wekenlang in de hitlijsten en werd daarna vaak gecoverd. De muziek leverde Maurice Jarre, net als zijn epische scores voor Lawrence of Arabia (1962) en A Passage to India (1984), een Oscar op.

Ab Nieuwdorp vertelde meer over deze soundtrack in De Klassieken. Luister het fragment hier terug:

Typisch Britse muziek in The Battle of Britain

Componist Sir William Walton maakte als eerste een soundtrack voor The Battle of Britain, maar deze werd op het laatste moment aan de kant geschoven. In 1969 opende Walton de pagina's van de Daily Telegraph om te ontdekken dat zijn muziek was gedumpt.

John Barry - die verschillende James Bond-films had gescoord - werd benaderd, maar hij weigerde. Componist Ron Goodwin werd daarom ingehuurd om een nieuwe soundtrack voor de film te schrijven. De partituur van Ron Goodwin begint met de "Luftwaffe March", later hernoemd tot "Aces High", in de stijl van een traditionele Duitse militaire mars. De mars is een populaire Britse marsmelodie geworden en wordt nu vaak gespeeld tijdens militaire parades en door fanfares in heel Groot-Britannië.

Het is niet ongebruikelijk dat een filmcomponist op het laatste moment wordt gedumpt. Het gebeurde bijvoorbeeld ook componist Alex North, die de première bijwoonde van A Space Odyssey om daar te ontdekken dat zijn hele partituur was geschrapt ten gunste van een medley van klassieke werken. En meer recent overkwam het Elmer Bernstein, die op het laatste moment ontdekte dat Martin Scorsese in het geheim zijn volledige partituur had vervangen voor popsongs van Peter Gabriel en U2.

The Battle of Britain werd populair vanwege de spectaculaire vliegtuigscènes. Deze waren op een veel grotere schaal dan men ooit eerder op beeld had gezien, en dit maakte de productie van de film dan ook erg duur. In onderstaand fragment zie je hoe deze vooruitstrevende vliegtuigscènes samenkomen met de bombastische muziek van Ron Goodwin.

Selma van Dijk liet The Battle of Britain Suite, uitgevoerd door het BBC Philharmonic Orchestra onder leiding van Rumon Gamba, horen in De Klassieken. Luister het fragment hier terug: