Epische filmmuziek: 1950-1960

Een flop

Stel je voor.. je zit in je auto voor een gigantisch wit doek en daarop draait de spannende Alfred Hitchcock film: Vertigo. De film flopte, wat Hitchcock en de critici verklaarden door het leeftijdsverschil van meer dan 25 jaar tussen de hoofdrolspelers James Stewart & Kim Novak - te veel voor een geloofwaardige romance. Maar inmiddels wordt Vertigo beschouwd als een van de allerbeste films van Hitchcock. Niet in de laatste plaats door de soundtrack die Bernard Herrmann ervoor schreef. Groots en bij vlagen intiem. Met als hoogtepunt de muziek voor de liefdesscène, die lijkt te verwijzen naar Tristan und Isolde van Richard Wagner. Je hoort het allemaal voorbijkomen in deze Vertigo Suite van Bernard Herrmann.

Hans van den Boom vertelde over Vertigo in De Klassieken. Luister het fragment hier terug:

Ben Hur van Miklós Rósza

De magistrale Amerikaanse film Ben-Hur mag dan ruim 60 jaar oud zijn, het 3,5 uur durende avontuur weet nog steeds te imponeren. De plot volgt de Joodse prins Ben-Hur die, door een Romeinse vriend verraden, tot slaaf gemaakt wordt. Als hij zijn vrijheid herwint volgt zijn revanche en het hoogtepunt van de film: de twintig minuten lange wagenrace. Opvallend is dat daar nu net geen muziek onder zit. De rest van de film wordt omlijst door de meesterlijke muziek van Miklós Rósza (1902-1995) die voor deze score zijn derde Oscar ontving. De eerdere twee kreeg hij voor Spellbound in 1945 en A Double Life in 1947.

Hoe klinkt de macht van de Romeinen?

Rózsa was een Hongaars-Amerikaans componist. Na scholing en werk in West-Europa vertrekt hij begin 1940 naar de VS, waar hij in 1946 Amerikaans staatsburger wordt. Op grond van zijn contract met MGM kon Rósza zelf kiezen voor welke films hij muziek wilde schrijven - toen Ben-Hur met bijbels historische setting in beeld kwam sprong hij daar direct bovenop. De componist schreef een score met een hele verzameling thema’s waarin invloeden uit de vier culturele identiteiten uit de verhaallijn te horen zijn. Zo klinkt er marsmuziek met koperblazers om de macht van de Romeinen neer te zetten en wordt de piraterij van de Macedoniërs met een duistere sfeer verklankt. Daar tegenover staan de hoopvolle thema’s van de Joodse en christelijke identiteit, naar de muzikale tradities in respectievelijk mineur- en majeur-toonsoorten.

72 uur aan opnamemateriaal

Rósza dirigeerde zelf het 100-koppige MGM Symfonie Orkest tijdens de twaalf opnamesessies, die in totaal 72 uur duurden. Dat resulteerde dan wel in een van de grootste momenten uit de geschiedenis van de filmmuziek. In het openingsnummer Overture alleen al zit zoveel overtuiging, melodie, opbouw en emotie dat het een perfecte illustratie is voor Hollywoods “golden age”, de decennia waarin film tot bloei en groei kwam.

20th Century Fox

Wie ook epische filmmuziek heeft gecomponeerd bij een film over Romeinen is de Amerikaanse componist Alfred Newman. Wist je dat hij van alle filmcomponisten ooit, de meeste Oscars in zijn bezit heeft? Hij was een ongelofelijk veelzijdige componist die al in 1930 vertrok naar Hollywood. Hij componeerde meer dan 200 films in de periode van 1930-1970 hij verdiende daarmee maar liefst 9 Oscars; in totaal werd hij 45 maal genomineerd. Alfred Newman was de huiscomponist van filmstudio en heeft daarom ook de bekende 'fanfare' gecomponeerd waarmee alle 20th Century Fox films beginnen.

Nieuwe technieken

In 1953 componeerde Alfred Newman muziek bij de Romeinse film The Robe. Deze film bood 20th Century Fox de kans om een nieuw projectiesysteem te lanceren, dat bekend werd als 'CinemaScope'. Deze techniek werd al vele jaren eerder ontdekt, in 1927, hetzelfde jaar waarin geluid in de bioscoop werd geïntroduceerd. 'CinemaScope' zorgde voor een breder beeld, aangezien het projectiescherm nu 83% breder was in vergelijking met het bestaande projectiescherm. 20th Century Fox kocht de rechten van 'Cinemascope' en wachtte op een film van epische proporties om deze nieuwe techniek te introduceren. "The Robe" was de perfecte gelegenheid!

Tegelijkertijd werd vier-kanaals stereogeluid in dezelfde film geïntroduceerd. Tegenwoordig wordt stereogeluid als vanzelfsprekend beschouwd, maar Alfred Newman moet in die tijd extatisch zijn geweest met deze nieuwe geluidskwaliteit. Deze twee technologische innovaties in de filmindustrie zorgden ervoor dat kijkers weer terugkeerden naar de bioscopen, na de komst van de televisietoestellen, dat beeld & geluid toegankelijk maakte in ieders huiskamer.

Alfred Newman's soundtrack klinkt door de nieuwe technieken veel voller dan men gewend was en maakte dus een groot verschil, ook voor de soundtracks die daarna volgden!
Deze soundtrack markeert een van Newmans grootste prestaties, een waarin hij muziek levert van een buitengewone schoonheid.

Selma van Dijk vertelde over The Robe in De Klassieken. Luister het fragment hier terug: