Musici die zijn vervolgd in de Tweede Wereldoorlog

Leo Smit

Componist Leo Smit wordt gezien als één van de meest getalenteerde componisten van zijn generatie. Smit groeit op in een welgesteld Joods gezin en studeert cum laude af aan het conservatorium. Zijn Frans georiënteerde werk klinkt in Parijs en in het Amsterdamse Concertgebouw en wordt enthousiast ontvangen. Maar door de oorlog verandert alles. Smit besluit niet onder te duiken en hoopt dat de ellende voorbij zal gaan. Zijn muziek laat hij wél onderduiken en komt na de oorlog weer boven water.

Johanna Bordewijk-Roepman

Johanna Bordewijk-Roepman is een eigenzinnige componist. Ze weigert principieel lid te worden van de Kultuurkamer. De Kultuurkamer is opgericht door de Duitse bezetter en verplicht musici om lid te worden en om een Ariërverklaring te ondertekenen. Johanna stopt officieel met componeren en wordt actief in het verzet. Bij een bombardement verliest ze haar huis en haar werk.

Dolf Karelsen

Dolf Karelsen is een Joodse componist van lichte muziek. Hij is één van de talloze musici die vóór de oorlog in Hilversum werkt bij de vele omroeporkesten. Karelsen hoopt dat de oorlog niet lang zal duren en schrijft muziek ter ere van de bevrijding. Al snel wordt hij ontslagen en in 1942 moet hij zich melden voor transport. Op het perron zwaait hij zijn zoontjes nog uit. Ze zien elkaar nooit meer. Jaren na de oorlog wordt muziek van hem gevonden, die nooit eerder is gehoord.

Henriëtte Bosmans

Componist en pianist Henriëtte Bosmans, Jettie voor intimi, wordt gezien als één van de belangrijkste, Nederlandse componisten van de twintigste eeuw. Bij de Kultuurkamer staat Henriëtte genoteerd als ‘Joods geval’, omdat ze half-Joods is. Ze kan naar Amerika vluchten, maar blijft voor haar oude moeder in Nederland. Ze treedt illegaal op en probeert zo de oorlog te overleven, al wordt dat gaandeweg steeds moeilijker.

Sem Dresden

De invloed van musicoloog en componist Sem Dresden op musici en musicologen is groot: zijn Algemene Muziekleer is voor meerdere generaties een belangrijk handboek. Vanwege zijn Joodse geloof verliest hij in de oorlog zijn baan als directeur van het Conservatorium van Amsterdam. Hij wordt gedwongen om aan de Duitse antitankgracht te werken, die tussen Kijkduin en Scheveningen wordt aangelegd. Hij en zijn gezin overleven de oorlog, maar hij verliest veel familie en vrienden. Hij wil nooit meer over de oorlog praten.

Theo Smit Sibinga

Theo Smit Sibinga wordt geboren in Nederlands-Indië. In Nederland studeert hij cello. In 1929 keert hij terug naar Nederlands-Indië en begint te componeren. Als de oorlog uitbreekt wordt Theo van zijn gezin gescheiden en in een Japans interneringskamp geplaatst. Door te componeren probeert hij de oorlog mentaal het hoofd te kunnen bieden.

Frieda Belinfante

Frieda Belinfante is vóór de oorlog de eerste vrouwelijke dirigent met een eigen professioneel orkest. Ze ontbindt het direct in 1940 omdat ze niet wil meewerken met de Duitsers. Tijdens de oorlog is ze actief in het verzet. Als de Gestapo achter haar aan zit, duikt ze onder. Ze kan terecht bij haar buren. Haar buurjongen Wolf Lijmer is destijds acht jaar, maar kan zich nu nog goed herinneren dat Frieda in zijn ouderlijk huis verbleef.

Dick Kattenburg

Als de oorlog uitbreekt is Dick Kattenburg nauwelijks begonnen als componist. Hij neemt daarom vanuit de onderduik schriftelijk compositielessen. Hij is pas 24 jaar als hij in 1944 op transport wordt gezet naar Auschwitz; het enige transport dat ooit is gefilmd. In 2004 worden zijn composities bij toeval ontdekt op een zolder.

Rosa Spier

Voor harpiste Rosa Spier is haar instrument haar troetelkind en zij zorgt ervoor dat de harp in Nederland populair wordt als solo-instrument. In de oorlog plundert de Duitse bezetter haar huis en raakt ze haar harp kwijt. In september 1944 wordt Rosa op transport gezet, via kamp Westenbork, naar Theresienstadt, nadat zij lang gevangen heeft gezeten in Barneveld. Ze overleeft en krijgt - als door een wonder - haar harp terug.

Géza Frid

Componist en pianist Géza Frid zoekt ruimte en veiligheid in Nederland, nadat zijn vaderland Hongarije door opkomend fascisme steeds onveiliger wordt. Als de oorlog in Nederland uitbreekt, moet hij onderduiken. Zijn concertzaal wordt zo klein als zijn eigen huiskamer. Ook wordt hij actief in het verzet.

Bertus van Lier

Bertus van Lier is een succesvol componist en dirigent. Hij weet al, vóór de oorlog, wat de nazi’s met de Joden van plan zijn en wil zich niet schikken. Zodra de oorlog uitbreekt, weigert hij te collaboreren met de Duitse bezetter. Hij wordt, samen met zijn familie, actief in het verzet.

Hans Krieg

"Ze krijgen mij niet". Dat is het vaste voornemen van componist Hans Krieg. Toch wordt de Joodse familie Krieg tijdens een razzia in 1943 opgepakt en vastgezet in Westerbork. Daar blijft Hans musiceren en lesgeven. Nadat transport meerdere keren is uitgesteld, worden Hans, zijn vrouw en twee dochters alsnog op de trein gezet naar Bergen-Belsen in januari 1944. Uiteindelijk wordt het hele gezin op 'het verloren transport' gezet. Als door een wonder overleven Hans en zijn gezin.

Hans Lachman

Hans Lachman, Joods componist, schrijft na de oorlog een katholiek requiem voor een Limburgse pastoor. Uit dankbaarheid, want hij heeft zijn leven aan hem te danken. De pastoor zelf heeft het nooit kunnen horen; hij sterft in Bergen-Belsen.

Mischa Hillesum

Mischa Hillesum is een muzikaal wonderkind. Als musicus nog maar net begonnen, maar met een briljant talent voor componeren. De oorlog ontneemt hem alle kans: een talent dat nooit tot wasdom mocht komen.

Jan van Gilse

Componist Jan van Gilse is een principiële idealist. Niet Joods, maar solidair met de Joodse bevolking en musici. Verzet is de rode draad in zijn leven. Zijn muziek wordt verboden en Jan moet met zijn vrouw onderduiken.

Theo Olof

De Duitse Theo Olof vlucht in 1933, samen met zijn moeder, naar Nederland als het antisemitisme groeit in Duitsland. Zodra de oorlog uitbreekt, moet Theo onderduiken. Door meerdere gelukjes weet hij uit handen van de Duitse bezetter te blijven. Na de oorlog viert Theo vele successen én staat hij aan de wieg van de oprichting van NPO Klassiek.

Marius Flothuis

Het verhaal van componist Marius Flothuis is van een man die bijna alles heeft meegemaakt wat je in de oorlog kan meemaken: verzet, verraad, toeval en ternauwernood overleven.

De verhalen van deze musici worden uitgebreid verteld in de podcast Muziek tot Leven - Verhalen van musici in de oorlog. De complete serie kun je via alle podcastplatformen beluisteren. Muziek van deze componisten vind je in de onderstaande Spotify-lijst.