Topstukken

Topstukken: De vier jaargetijden van Vivaldi

foto: Pexelsfoto: Pexels
  1. Klassiekchevron right
  2. Topstukken: De vier jaargetijden van Vivaldi

Of je het nu kent van een reclame, een film of een lijst met de beste klassieke muziek ooit gemaakt: iedereen heeft De vier jaargetijden van Vivaldi wel eens gehoord. Maar waar gaat de muziek over? En waarom is het één van de populairste klassieke muziekstukken aller tijden?

Snelle weetjes over De vier jaargetijden van Vivaldi

  • De vier jaargetijden is het bekendste stuk van de Italiaanse componist Antonio Vivaldi (1678-1741).
  • Het is een groep van vier concerten voor soloviool begeleid door een strijkorkest, klavecimbel en soms het snaarinstrument theorbe.
  • In elk concert wordt één seizoen verklankt: de lente, zomer, herfst en winter.
  • De bekendste delen zijn het Allegro uit De lente, het Presto (met de storm) uit De zomer en het Largo uit De winter.
  • Vivaldi componeerde De vier jaargetijden waarschijnlijk tussen 1718 en 1720 in Mantua, Italië.
  • In totaal duurt De vier jaargetijden ongeveer drie kwartier. Elk afzonderlijk vioolconcert duurt zo'n tien minuten.

Lees ook: wie was Antonio Vivaldi?

Componist - Antonio Vivaldi

Componist - Antonio Vivaldi

Waar gaat De vier jaargetijden van Vivaldi over?

Zou er ergens een podium zijn waar De vier jaargetijden van Vivaldi nog niet is gespeeld? Want of het nu de pakkende melodieën zijn of juist het ontspannende effect van de muziek: het is duidelijk dat dit stuk keer op keer impact heeft. Maar de grootste kracht van De vier jaargetijden is misschien wel dat het een tijdloos verhaal vertelt over de natuur, vol schoonheid, kracht en humor – iets wat iedereen wel eens heeft ervaren.

Zo ook Vivaldi. Want waarschijnlijk baseerde hij De vier jaargetijden op wat hij zag op het platteland rondom Mantua; in deze Noord-Italiaanse stad woonde en werkte hij van 1717 tot 1722. Zijn ervaringen in de natuur wilde hij omzetten in beeldende muziek en daar zo veel mogelijk mensen van laten genieten.

Dat deed Vivaldi door De vier jaargetijden te componeren vanuit het perspectief van een mens: zoals iemand de natuur ziet, hoort en ervaart, compleet met de gevoelens die daarbij komen kijken. Ook koos Vivaldi voor een onderwerp dat bij iedereen tot de verbeelding spreekt: de seizoenen. Je hoort niet alleen allerlei natuurgeluiden in de muziek, maar ook het drama dat de seizoenen meebrengen.

Een gravure van Antonio Vivaldi uit 1725.

foto: Wikimedia Commons

Een gravure van Antonio Vivaldi uit 1725.

Om dit verhaal achter de muziek nog beter over te kunnen brengen, heeft Vivaldi er vier gedichten aan toegevoegd, één voor elk seizoen. Waarschijnlijk heeft hij die zelf geschreven, want als je de gedichten leest terwijl je de muziek luistert, lopen ze precies synchroon. In de bladmuziek staan de zinnen zelfs bij de bijbehorende muziekpassages geschreven.

Vivaldi heeft ieder seizoen vertaald naar een concert. Dat is een muziekstuk voor een solo-instrument met begeleiding van een orkest. Voor Vivaldi lag de viool als solo-instrument voor de hand, omdat hij zelf een virtuoos violist was. Een concert bestaat altijd uit drie delen: een snel, langzaam en snel deel. Passend bij elk tempo laat Vivaldi in ieder deel van De vier jaargetijden weer een ander aspect van het betreffende seizoen horen.

Hoe hoor je de seizoenen in De vier jaargetijden van Vivaldi?

De lente

Zodra je de opgewekte melodie van De lente (La primavera) hoort, weet je meteen: het is voorjaar. Met de trillende en springerige viooltonen in het eerste deel is het net alsof je de vogels hoort zingen. De sluimerende muziek in het tweede deel beeldt ruisende bladeren uit, terwijl een geitenherder in de wei ligt te slapen. Zijn trouwe hond blaft: als een soort ‘woef, woef’ speelt de altviool steeds twee tonen die de rust doorbreken. De vrolijke sfeer gaat verder in het derde deel met een volksdans. Een levendige melodie met een lichtvoetig dansritme klinkt over een lage, aanhoudende toon, die als een doedelzak klinkt. De soloviool bespeelt vaak twee snaren tegelijk, iets wat je vaak hoort in volksmuziek.

De zomer

In De zomer (L’estate) zou je ook vrolijke muziek verwachten, maar dit concert klinkt juist droevig en dreigend. In de lome muziek hoor je de zwoele hitte van de zon. Maar het is ook een stilte voor de storm. De muziek wordt namelijk steeds onstuimiger als een zomerstorm nadert en de herder op het veld steeds banger wordt; in een klagende passage van de soloviool hoor je hem zelfs snikken. In het derde deel komt zijn angst uit: zijn graan wordt vernietigd door het noodweer. Je hoort de hagel vallen in de scherpe, benadrukte tonen en de wind in de razendsnelle noten.

De herfst

Het eerste deel van De herfst (L’autunno) roept het beeld op van een boerenfeest: het is oogsttijd. Door het marsritme en de hoekige melodie kun je je de dansen en het gezang goed voorstellen. Er wordt echter behoorlijk wat wijn gedronken, waardoor de muziek steeds lomper en losser wordt. Vivaldi schreef zelfs het woord ‘dronken’ in de bladmuziek als aanwijzing voor het spelen. Uiteindelijk valt de muziek uit elkaar; de boeren hebben zo veel gedronken, dat ze in slaap vallen. In het sluimerende tweede deel slaapt iedereen zijn roes uit. Tot slot begint de jacht. Het galopperende ritme stelt rennende paarden voor en de snelle soloviool een dier dat op de vlucht is voor de geweren van de jagers; je hoort de schoten in de getokkelde tonen.

De winter

Zodra je De winter (L’inverno) hoort, krijg je het bijna koud. De muziek rilt met trillende, bibberende tonen en wringende samenklanken. Ook spelen de violen hoog, zodat ze ijzig klinken. In het tweede deel laat Vivaldi je even opwarmen: terwijl de regen buiten tegen de ramen tikt met getokkelde tonen klinkt binnen het knapperende haardvuur door in de warme melodie. Een spannende tocht over het ijs hoor je in het derde deel, met een zoekende melodie die steeds twijfelend op en neer gaat en soms uitglijdt.

Beluister de Winter uit De vier jaargetijden van Vivaldi

Lees ook: Beethovens Pastorale

Topstukken: Beethovens Pastorale

Topstukken: Beethovens Pastorale

Waarom is De vier jaargetijden van Vivaldi zo bijzonder?

Met De vier jaargetijden was Vivaldi zijn tijd ver vooruit. Het is namelijk een van de eerste programmatische stukken in de muziekgeschiedenis, dat wil zeggen, muziek die iets uitbeeldt. Pas in de negentiende eeuw werd programmamuziek echt gangbaar. Ook werd dit genre toen eigenlijk alleen voor grote orkesten geschreven; het lukte Vivaldi dus al 200 jaar eerder om zijn verhaal te vertellen met ‘slechts’ een soloviool, strijkorkest en klavecimbel. Ook was opera in Vivaldi’s tijd hét genre om een verhaal mee te vertellen. Bijzonder was dus dat Vivaldi dit niet probeerde met vocale, maar instrumentale muziek.

De vier jaargetijden is dus niet alleen prachtig om naar te luisteren; het vertelt een verhaal dat iedereen over de hele wereld kan herkennen. Neem zelf de proef op de som en luister het stuk eens met de gedichten erbij. Keer op keer blijf je nieuwe details in de muziek ontdekken - en zo is en blijft De vier jaargetijden een van de populairste klassieke muziekstukken ooit gecomponeerd.

De sonnetten bij De vier jaargetijden van Vivaldi

De lente

De lente komt eraan.
De vogels vieren haar terugkomst met feestelijk gezang,
murmelende beekjes stromen
onder een zacht aaiend briesje.
Donderstormen, die de lente aankondigen,
bedekken de lucht met hun donkere mantel.
Als ze zwijgen klinkt opnieuw
de betoverende zang van de vogels.

Op de met bloemen overdekte weide slaapt de geitenhoeder
onder de zacht ritselende bladertakken,
zijn trouwe hond naast hem.

Aangespoord door het feestelijk geluid van de doedelzakken
dansen de nymfen en de herders lichtvoetig
terwijl de lentehemel schitterend verschijnt.

De zomer

Onder de drukkende hitte van de felle zon
verwelken mens en kudde,
de pijnboom verzengt.
We horen de koekoek, zachte liedjes van de tortel en distelvink.
Een lieflijk briesje beroert de lucht,
maar plotseling steekt de noordenwind op.
De kudde siddert
voor de storm en zijn lot.

De vrees voor bliksem en donder
berooft de herder van zijn rust,
vliegen en horzels zwermen woedend rond.

Ach, zijn angst blijkt gegrond...
De hemel dondert en bliksemt, hagel
verwoest de korenaren en het andere graan.

De herfst

Met zang en dans viert de boer
het geluk van de overvloedige oogst.
Het vocht van Bacchus vloeit rijkelijk
en velen eindigen in een diepe slaap.

De milde lucht geeft plezier en
doet ieder zang, dans en zijn zorgen vergeten.
Het jaargetijde nodigt iedereen uit
tot het genieten van een zoete slaap.

Met de nieuwe dageraad komen de jagers.
Ze gaan op jacht met honden, hoorns en geweren.
Het wild vlucht en ze volgen het spoor.
Geschrokken en doodsbang door al het lawaai
van musketten en geweren, dreigt het gewonde dier te ontsnappen,
maar het sterft uitgeput tijdens de achtervolging.

De winter

Bevend van kou in de ijzige sneeuw,
bij de striemende vlagen van de stormachtige wind,
loop je, stampend met je voeten,
door de vorst te klapperen met je tanden.

Tevreden de dag doorbrengen voor het haardvuur,
terwijl het buiten stroomt van de regen

Langzaam lopen over het het ijzige pad,
voorzichtig, uit angst om te struikelen.
Dan, een abrupte draai, glijden, vallen op de grond.
Opnieuw het ijs opgaan en behoedzaam
haasten, opdat het niet scheuren zal.
Plotseling breken de Sirocco, de Borea en alle andere winden
uit in een fel gevecht.
Dit is de winter, hij brengt ons zijn eigen vreugde.

Bron: spotgroningen.nl

Welke opname van De vier jaargetijden van Vivaldi is de beste?

Elke beroemde violist heeft De vier jaargetijden van Vivaldi wel opgenomen op CD. Zo ook de Nederlandse violist Janine Jansen. In 2014 speelde ze het stuk live met Amsterdam Sinfonietta tijdens het Internationaal Kamermuziek Festival Utrecht.

Om deze inhoud te tonen moet je toestemming geven voor social media cookies.

De vier jaargetijden van Vivaldi is ook vaak opgenomen volgens de zogeheten historische uitvoeringspraktijk. Dan worden er instrumenten bespeeld uit de tijd van Vivaldi (of replica's daarvan) in een stijl die toen gebruikelijk was. De Britse violist Rachel Podger speelt op die manier en laat in haar opname veel improvisatie horen. Ook zit er een grapje in: als de dronken boeren in het eerste deel van De herfst eindelijk in slaap vallen, speelt ze expres een valse noot.

Om deze inhoud te tonen moet je toestemming geven voor social media cookies.

De Zwitserse violist Duilio Galfetti doet er nog een schepje bovenop: hij speelt De vier jaargetijden met heel veel humor en flair. Op deze opname spelen er ook blokfluiten in het orkest.

Om deze inhoud te tonen moet je toestemming geven voor social media cookies.

Wist je dat...

De vier jaargetijden van Vivaldi zijn uitgegeven in Amsterdam? Het muziekstuk werd in 1725 gedrukt en uitgegeven samen met acht andere concerten getiteld Il cimento dell'armonia e dell'inventione (De Krachtmeting van Harmonie en Inventie). In Amsterdam zat namelijk een van de belangrijkste muziekuitgevers van Europa, opgericht door drukker Estienne Roger.

Ster advertentie
Ster advertentie