26 november 2016: Vladimir Jurowski en Prokofjevs Semjon Kotko

Prokofjevs werk, gebaseerd op de vertelling Ik ben een zoon van het werkvolk (1937) van Valentin Katajev, is propagandistisch tot op het bot. Het leven op het Oekraïense land is hard maar fijn, de meisjes zingen mooi, de partizanen zijn de Duitsers te slim af en de protagonist Semjon brengt een oude, eigenwijze grootgrondbezitter – zijn beoogd schoonvader – geheel volgens de regels der waarachtige klassenstrijd om zeep. Maar de muziek blijft geweldig.

Theater vóór alles

Voor zijn eerste opera sinds zijn terugkeer naar de Sovjet-Unie vervolgde Prokofjev de weg die hij met zijn vroegere opera’s De speler en De Vuurengel al was ingeslagen. In plaats van mooie, afgeronde aria’s op rijm koos hij voor een montage-achtige, bijna filmische structuur met zo min mogelijk statische elementen. De nadruk ligt op het drama, meer op de interactie dan op introspectie. Opera moest vooral theater zijn! Katajevs levendige karakters, met hun vele Oekraïense uitdrukkingswijzen, boden daarbij ruimte voor couleur locale. Daarmee vindt Semjon Kotko aansluiting bij klassieke – gogoliaanse – opera’s als Kerstavond van Rimski-Korsakov en Vakula de smid (Tsjerevitsjki) van Tsjaikovski.

Sterke karakters

Elk van zijn personages verleende Prokofjev karakteristieke melodische eigenschappen. De aanvankelijke koketterie van Semjons geliefde Sonja is in slechts enkele noten besloten: de alsmaar herhaalde frase “Nu ja, dag hoor” (‘do svidánjoesjka’), die zich uiterst gemakkelijk in de herinnering nestelt. Semjon zelf wordt getypeerd als een standvastige ‘moderne’ held. Hij is een brave soldaat en staatsburger die bij terugkeer in zijn geboortedorp ontdekt dat de nieuwe samenleving een ‘Umwertung aller Werte’ vereist en daarin zonder nadenken meegaat. Zijn tegenstrever, de grootgrondbezitter Tkatsjenko, is niet zo sjabloonmatig, minder een typetje uit de socialistisch-realistische sovjetliteratuur. Hij blijft zoeken naar mogelijkheden om zijn oude leven te verdedigen en kan zich achter een façade van schijnbare samenwerking verbergen. Pas als zijn laatste uur heeft geslagen en het hem toch niet meer (verder) kan schaden, laat Tkatsjenko zijn haat de vrije loop.

Mede vanwege de verschillen in karakterologische uitwerking van beide hoofdpersonen werd Prokofjev door de Sovjet-critici verweten een ideologisch halfslachtig standpunt te hebben gekozen. In 1960, zeven jaar na de dood van Prokofjev en Stalin, kwam er nog een revival, maar liefst werd de opera ook in Rusland vergeten.

Het Radio Filharmonisch Orkest was in 2016 het eerste niet-Russische orkest dat dit werk uitvoerde. Dirigent Vladimir Jurowski koos voor een uitvoering zonder coupures, maar veranderde het einde. Daar hernam hij een eerder fragment uit de opera, een ode aan de vrijheid van de Oekraïense dichter Taras Sjevtsjenko, nu gezongen in het Oekraïens: ‘Als ik dood ben, begraaf me in mijn geliefde Oekraïne. […] Begraaf me, sta op en verbreek je zware ketens, en besprenkel met het bloed van de tiran de vrijheid die jij hebt verkregen’. Gezien de recente Russische bezetting van de Krim en de oorlog in het oosten van de Oekraïne was dat een krachtig politiek statement. Jurowski in het programmaboekje: “Ik zou graag zien dat deze toevoeging beschouwd wordt als een artistieke oplossing voor de ‘gordiaanse knoop’ van Semjon Kotko, maar het is ook mijn persoonlijke opdracht van het werk aan ALLE mensen die het hedendaagse Oekraïne en de Krim bevolken.”

Beluister het concert

Radio Filharmonisch Orkest
Groot Omroepkoor
Vlaams Radio Koor
Vladimir Jurowski, dirigent
Klaas Stok, koordirigent

Semjon Kotko, gedemobiliseerd soldaat: Oleg Dolgov, tenor
Semjons moeder: Alexandra Durseneva, alt
Frosja, Semjons zuster: Alexandra Kadurina, mezzosopraan
Remenjoek, voorzitter van de dorpsraad en aanvoerder van het partizanenleger: Vladmir Ognev, bas
Tkatsjenko, afgezwaaid sergeant: Maxim Mikhailov, bas
Chivrja, zijn vrouw: Irina Dolzhenko, mezzosopraan
Sofja, Tkatsjenko’s dochter: Lyubov Petrova, sopraan
Tsarjov, matroos: Andrey Breus, bas
Ljoebka, Tsarjovs bruid: Evelina Dobračeva, mezzosopraan
Mikola, jongeman: Boris Rudak, tenor
Ivasenko, een oude man: Leonid Zimnenko, bas
arbeider | edelman Klembovski: Vladimir Kasatschuk, tenor
Von Wierhof, Oberleutnant van het Duitse leger: Tim Kuypers, bariton
oudste Duitser en Duitse Wachtmeister: Vitali Rozynko, bas
Duitse tolk: Igor Morozov, tenor
eerste oude man: Leonid Zimnenko, bas
tweede oude man: Oleg Budaratskiy, bas
eerste vrouw: Maria Bochmanova, sopraan
tweede vrouw: Anna Avakian, sopraan
eerste dorpeling: Raoul Steffani, bariton
tweede dorpeling: Artem Golubev, tenor
jongeman: Alexey Gusev, bariton
bandoeraspeler: Evgeny Polikanin, bariton
eerste gajdamak: Valentin Anikin, bas
tweede gajdamak (Serdjoek): Yaroslav Abaimov, tenor
ordonnans: Vitali Rozynko, bariton

Sergej Prokofjev - Semjon Kotko